Një anëtar i pestë i një grupi paraushtarak vullnetar iranian vdiq të dielën pasi u përlesh me ata që media shtetërore i quajti “rebelë dhe banditë”, ndërsa presidenti i vendit Ebrahim Raisi ka paralajmëruar se protestuesit do të trajtoheshin “në mënyrë vendimtare” pas disa ditë trazirash mbarëkombëtare.
Personi vdiq nga plagët e marra të enjten në qytetin Urmia në veriperëndim të Iranit , shkruan agjencia shtetërore iraniane e lajmeve IRNA transmeton CNN. Anëtarë të tjerë të Basij, një organizatë paraushtarake e lidhur me Korpusin e fuqishëm të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC), janë vrarë në Qazvin, Tabriz, Mashhad dhe Qouchan.
Protestat janë nxitur nga vdekja e Mahsa Amini, një gruaje kurde iraniane 22-vjeçare e arrestuar nga policia e moralit më 13 shtator, e akuzuar për shkelje të kodit konservator të veshjes së vendit.
Qindra demonstrues antiqeveritar u kthyen në rrugët e Teheranit dhe dhjetëra qyteteve të tjera provinciale ndërsa errësira ra të dielën, pavarësisht pretendimeve nga agjencitë shtetërore të lajmeve se tubimet proqeveritare u kanë dhënë fund protestave.
Protestuesit u organizuan pavarësisht nga një goditje nga forcat e sigurisë, arrestimet e protestuesve dhe ndërprerja e internetit. Protestuesit brohorisnin slogane kundër qeverisë dhe kundër Udhëheqësit Suprem, si dhe “vdekje diktatorit”, ndërsa shfrynin zemërimin e tyre kundër milicive Basij.
Që nga e premtja, janë zhvilluar demonstrata në të paktën 40 qytete në mbarë vendin, duke përfshirë kryeqytetin Teheran, me protestues që kërkojnë t’i jepet fund dhunës dhe diskriminimit ndaj grave, si dhe t’i jepet fund veshjes së detyrueshme të hixhabit.
Të paktën 35 persona kanë vdekur në Iran në protestat e fundit për vdekjen e Amini, tha media shtetërore Transmetimi i Republikës Islamike të Iranit (IRIB) të premten vonë.
Amnesty International tha më parë se 30 persona kishin vdekur. CNN nuk ka mundur të verifikojë në mënyrë të pavarur numrin e të vdekurve, një shifër e saktë është e pamundur të konfirmohet nga dikush jashtë qeverisë iraniane dhe vlerësime të ndryshme janë dhënë nga grupet opozitare, organizatat ndërkombëtare të të drejtave dhe gazetarët vendas.
Të paktën 1200 persona janë arrestuar në lidhje me valën e protestave, njoftoi të shtunën agjencia iraniane e lajmeve Tasmin e mbështetur nga shteti, duke cituar një zyrtar të sigurisë. IRGC ka akuzuar protestuesit për “trazira” dhe “vandalizëm” dhe i bëri thirrje policisë që “të mbrojë sigurinë e kombit”.
Të paktën 17 gazetarë janë arrestuar në Iran ndërsa protestat antishtetërore u përhapën në të gjithë vendin, sipas një raporti nga Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve (CPJ), një organizatë jofitimprurëse që monitoron lirinë e shtypit.
Autoritetet iraniane thonë se do të kufizojnë aksesin në internet në vend derisa të rivendoset qetësia në rrugë. Ndërkohë, IRGC, krahu elitar i ushtrisë iraniane që u krijua pas revolucionit të vendit në 1979, u ka kërkuar të gjithë njerëzve të identifikojnë protestuesit, tha agjencia gjysmëzyrtare e lajmeve e vendit Fars News.
Të dielën, qindra mijëra iranianë mbajtën tubime proqeveritare në shumë qytete në Iran për të dënuar trazirat e fundit, njoftoi lajmi shtetëror IRNA.
Njerëzit dolën në rrugë në shumë qytete dhe qyteza, duke përfshirë qytetin e shenjtë të Mashhadit, qytetin veriperëndimor të Qazvinit, qytetin qendror të Esfahanit si dhe qytetet perëndimore të Hamedanit dhe Jasujit, për të treguar “unitetin dhe zemërimin e tyre ndaj ngjarjeve të fundit, aktet e sabotimit të kryera nga rebelët”, shtoi lajmi shtetëror.
Sipas Press TV, demonstruesit “dënuan krimet dhe aktet e liga të kryera nga një grusht mercenarësh në shërbim të armiqve të huaj, të cilët i vunë zjarrin Kuranit të Shenjtë, xhamive dhe flamujve kombëtarë dhe hoqën me forcë shamitë e grave në rrugë”.
Dekada të represionit
Autoritetet shpresojnë se duke kufizuar internetin ata mund të kontrollojnë protestat – e fundit në një valë që ka përfshirë Iranin vitet e fundit. Ata filluan me lëvizjen e Gjelbër në vitin 2009 mbi rezultatet e kontestuara të zgjedhjeve dhe së fundmi protestat e vitit 2019 të shkaktuara nga një rritje e çmimeve të karburantit. Sipas vlerësimeve të lëshuara nga OKB-ja dhe grupet e të drejtave të njeriut, besohet se qindra janë vrarë në goditjen e dhunshme tre vjet më parë dhe mijëra janë plagosur.
Por, protestat e këtij viti janë të ndryshme në shtrirjen, shkallën dhe natyrën e paprecedentë feministe. Ekziston gjithashtu mobilizim përtej ndarjes socio-ekonomike. Një brez i ri iranianësh po ngrihen në rrugë kundër dekadave të represionit, ndoshta më të guximshëm se kurrë.
Demonstratat janë përhapur në dhjetëra qytete iraniane, nga rajoni kurd në veriperëndim, në kryeqytetin Teheran dhe madje edhe në qytete më tradicionalisht konservatore si Mashhad.
Ndërsa ato u ndezën nga vdekja e Aminit, thirrjet fillestare për llogari janë shndërruar në kërkesa për më shumë të drejta dhe liri, veçanërisht për gratë që për dekada që nga Revolucioni Islamik i vitit 1979 janë përballur me diskriminim dhe kufizime të rënda të të drejtave të tyre.
Por, thirrjet për ndryshim regjimi janë gjithashtu në rritje. Njerëzit në të gjithë vendin po brohorasin për “vdekje diktatorit”, duke iu referuar Udhëheqësit Suprem, duke rrëzuar portretet e Ayatollah Ali Khamenei. Imazhe të jashtëzakonshme u shfaqën të premten mbrëma nga vendlindja e Khameneit në qytetin Mashhad, ku protestuesit i vunë zjarrin statujës së një njeriu që konsiderohet si një nga simbolet e Revolucionit Islamik. Skena të tilla ishin të pamendueshme në të kaluarën.
E gjithë kjo po ndodh në një kohë kur lidershipi i vijës së ashpër të Iranit është nën presion në rritje me bisedimet për të ringjallur marrëveshjen e ngecur bërthamore të vitit 2015 dhe gjendjen e ekonomisë nën sanksionet e SHBA-së; iranianët e zakonshëm po luftojnë për të përballuar nivelet në rritje të inflacionit.
Ndërsa këto protesta janë sfida më e madhe për qeverinë prej vitesh, analistët besojnë se qeveria ka të ngjarë të lëvizë për t’i frenuar ato duke përdorur taktikat e rënda që ka përdorur në të kaluarën. Ka shenja se po vjen një goditje brutale, së bashku me kufizimet e internetit në një nivel të paparë që nga viti 2019. Masa të tjera përfshijnë mobilizimin e qeverisë së mbështetësve të saj në tubime masive pas lutjeve të së premtes; zyrtarët që i hedhin poshtë demonstruesit si rebelë dhe agjentë të huaj dhe paralajmërojnë ogurzi se ushtria dhe Korpusi i fuqishëm i Gardës Revolucionare iraniane do të vendosen për t’u marrë me protestat.