Uashingtoni, Moska dhe pjesa më e madhe e botës prisnin që Rusia të shkatërronte ushtrinë e Ukrainës brenda disa ditësh.
Por, jo Valeriy Zaluzhnyy, Komandanti i Përgjithshëm i Forcave të Armatosura të Ukrainës, i cili ka orkestruar dhe udhëhequr luftën që ka lënë forcat ruse të përgjakshme, të mposhtura dhe në tërheqje të çrregullt.
Nëse një person i vetëm mund të vlerësohet me sukseset befasuese ushtarake të Ukrainës duke mbrojtur Kievin, kryeqytetin dhe duke mbajtur shumicën e qyteteve të tjera të mëdha mes një kasaphane – është Zaluzhnyy, një gjeneral 48-vjeçar, i cili ka lindur në një familje ushtarake dhe u emërua si komandanti më i lartë i vendit të tij nga Presidenti Volodymyr Zelenskyy në korrik 2021. Zaluzhnny dhe komandantët e tjerë ukrainas ishin përgatitur për një luftë të plotë me Rusinë që nga viti 2014.
Ndryshe nga “Stormin” Norman Schwarzkopf, i cili udhëhoqi trupat amerikane në Luftën e parë të Gjirit Persik, ose David Petraeus, i cili kryesoi luftën në Irak dhe mori nofkën “Mbreti David”, Zaluzhnyy e ka shmangur kryesisht spektaklin e një komandanti të famshëm — duke ia shtyrë atë rol Zelenskyy-it, një ish-aktori dhe komediani që ka rrëmbyer imagjinatën e publikut.
Në shumë mënyra, Zaluzhnyy mishëron një gjeneratë të re oficerësh ukrainas që prenë dhëmbët në luftën e rëndë tetë-vjeçare në Donbas dhe, kur nuk ishin në front, u vendosën në poligonet e trajnimit në të gjithë Evropën për të kryer stërvitje me forcat e NATO-s – kjo pëvojë i ka zhveshë nga petku autoritar i prodhuar nga dekada të trajnimit të ngurtë ushtarak në Bashkimin Sovjetik.
Ai bashkëpunim me NATO-n ka formuar një grup oficerësh me mendje profesionale që aspironin standardet perëndimore dhe ndihmuan në ndërtimin e një mënyre të decentralizuar, të fuqizuar, më të shkathët të luftës sesa modeli rus, i cili është zhytur në baltën e Ukrainës.
“Unë ndoshta mund të flas për [Zaluzhnyy] jo vetëm si një person i vetëm, por si një përfaqësues i gjeneratës së re të ushtrisë ukrainase – oficerë të lartë, të mesëm dhe madje edhe të nivelit të ulët,” ka thënë Oleksiy Melnyk, një ish-oficer i Forcave Ajrore ukrainase tani bashkëdrejtor i marrëdhënieve me jashtë dhe programeve të sigurisë ndërkombëtare në Qendrën Razumkov, një institut me bazë në Kiev.
Në shtator të vitit 2021, dy muaj përpara se administrata e presidentit amerikan Joe Biden të fillonte të lëshonte paralajmërime me zë të lartë për një pushtim rus dhe të ndante inteligjencën rreth grumbullimit të trupave në kufijtë e Ukrainës, Zaluzhnyy përshkroi përgatitjen për një sulm.
“Unë kam folur gjithmonë për këtë që kur kam marrë detyrën – sepse ky është një kërcënim i agresionit në shkallë të plotë,” ka thënë Zaluzhnyy në një intervistë për Radio Evropa e Lirë (REL) në atë kohë. “Prandaj, detyra jonë si Forca të Armatosura nuk është të presim hënën nga qielli. Ne duhet të përgatitemi për këtë. Dhe ne bëjmë gjithçka për këtë. Nga ana jonë, ne po kryejmë një sërë stërvitjesh, duke përfshirë partnerët tanë perëndimorë, duke përfshirë anëtarët e NATO-s, si dhe partnerët e NATO-s. Ne po bëjmë gjithçka që është e mundur për ta bërë armikun, si të thuash, më pak të gatshëm për të zbatuar një skenar të tillë”.
Në janar, Zaluzhnyy foli me Komitetin Ushtarak të NATO-s, trupi më i lartë i aleancës i oficerëve me uniformë, dhe u tha atyre se ushtria e Ukrainës ishte gati.
“U kujtova aleatëve se lufta jonë ka vazhduar që nga viti 2014 dhe ne kemi bërë punën tonë që atëherë”, tha ai për agjencinë kombëtare të lajmeve Ukrinform pas takimit.
Për tmerrin më të madh të botës, skenari i “agresionit në shkallë të plotë” u bë realitet më 24 shkurt, ndërsa tanket ruse u rrotulluan drejt Kievit dhe raketat goditën objektivat anembanë Ukrainës. Por, përgatitja për një luftim më të gjerë kishte vazhduar që kur trupat ruse sulmuan Krimenë në vitin 2014, duke aneksuar gadishullin dhe duke e kthyer Donbasin në zonë të përhershme luftarake.
Gjatë viteve të ardhshme, SHBA, Britania e Madhe, Kanadaja, Polonia, Lituania dhe aleatët e tjerë të NATO-s hapën qendra trajnimi në Ukrainën perëndimore, duke përfshirë forcat e operacioneve speciale.
Ai trajnim dhe përvojë në fushëbetejë kundër rusëve dhe përfaqësuesve të tyre separatistë në Donbas i lejoi komandantët e njësive të vogla, të shpërndara të mendonin vetë, duke përmbysur modelin e vjetër sovjetik të udhëheqjes nga lart-poshtë që ka paralizuar njësitë ruse dhe ka detyruar gjeneralët e lartë të dalin në front, ku disa prej tyre janë vrarë.
“Ukrainasit janë në gjendje të qëndrojnë të shkathët,” i ka thënë mgazinës Politico një zyrtar i mbrojtjes amerikane, i cili ashtu si zyrtarë të tjerë aktualë dhe ish-ushtarakë amerikanë kërkuan anonimitetin për të diskutuar vlerësimet se si po shkon lufta dhe aftësitë e Ukrainës. Që nga viti 2014, ukrainasit “mund të përshtaten më mirë dhe të reagojnë me iniciativë në një mënyrë që nuk mundeshin më parë”, ka thënë zyrtari, duke shtuar se fleksibiliteti ka qenë një ndryshim i lojës deri më tani kundër një sulmi rus që ka sjellë “një më të gjerë, më të aftë, forca – kush ka të bëjë me planin e saj të ngurtë.”
Ushtaraku
Zaluzhnyy e filloi jetën si një fëmijë ushtarak, i lindur në korrik 1973 kur babai i tij ishte vendosur në një garnizon në Novohrad-Volyns’kyi, një qytet në rajonin Zhytomyr në Ukrainën veriore, afërsisht 150 milje në perëndim të Kievit.
Ai ndoqi Institutin e Forcave Tokësore të Akademisë Ushtarake të Odesës dhe Akademisë Kombëtare të Mbrojtjes në Kiev, ku përfundoi studimet në vitin 2007. Pasuan një sërë postesh, duke përfshirë komandantin e një brigade të mekanizuar. Zaluzhnyy më pas u kthye në akademi për më shumë trajnime dhe u diplomua në vitin 2014, disa muaj pasi Revolucioni Maidan bëri që presidenti i atëhershëm Viktor Janukoviç të arratisej në Rusi, dhe ndërsa lufta po intensifikohej në Donbas.
I dërguar në lindje për të udhëhequr njësitë luftarake në luftime aktive, Zaluzhnyy komandoi një brigadë që u vendos në gusht 2014 në Debaltseve, vendi i disa prej betejave më të përgjakshme të luftës dhe ku forcat ukrainase morën viktima të rënda. Nevoja urgjente për të shmangur humbjet e mëtejshme në Debaltseve, në fund të fundit ushtroi presion të shtuar mbi presidentin e atëhershëm Petro Poroshenko për të nënshkruar marrëveshjet e paqes Minsk 2 me kushte që rezultuan të pafavorshme.
Në vitin 2019, Zaluzhnyy u emërua kreu i Komandës Operative Veriore të ushtrisë ukrainase, i vendosur në Chernihiv, qyteti i lindjes së nënës së tij në Ukrainën veriore, pranë kufirit me Bjellorusinë, ku ai kishte kaluar shumë kohë si fëmijë.
Në një intervistë në shkurt 2020 për ArmyInform, një faqe lajmesh ushtarake, Zaluzhnyy përshkroi se si ishte “ëndrra” e tij e fëmijërisë të bëhej ushtar dhe se ai kurrë nuk priste të bëhej një komandant i lartë.
“Promovimi im ishte si një ushtar normal. Unë u emërova – mora detyrat e mia, m’u ofrua një tjetër – gjithashtu u zhvendosa”, tha ai. “Kurrë nuk e kam menduar se një ditë do të bëhesha gjeneral dhe do të arrija grada të larta.”
Ngritja e Zaluzhnyy në postin e lartë ishte gjithashtu një pjesë kyçe e një përpjekjeje për të ristrukturuar udhëheqjen, duke ndarë detyrat operacionale dhe përgjegjësitë e planifikimit brenda Shtabit të Përgjithshëm. Ai gjithashtu, përkoi me një fushatë më të gjerë modernizimi, në të cilën ushtria ukrainase, miratoi teknika të reja luftarake, më kreative, të bazuara në përvojën luftarake kundër një armiku të vërtetë dhe jo teorik.
“Ne duam të largohemi nga hartat – nga shkrimi i urdhrave të betejës, të themi, 1943,” kishte thënë Zaluzhnyy në intervistën e ArmyInform.
Ironia, megjithatë, është se Zaluzhnyy tani po lufton një armik që, të paktën në disa aspekte, shpesh duket që i përket vitit 1943 sesa vitit 2022.
Tanke dhe mjete të blinduara kanë qëlluar kundër njëri-tjetrit në fusha të hapura dhe fshatra të vegjël, që të kujtojnë betejat më të shëmtuara në Luftën e Dytë Botërore. Por, përdorimi i dronëve për të zhdukur kolonat e logjistikës ose për të rregulluar zjarrin për bateritë e artilerisë ukrainase, milje larg nga pjesa e përparme, gjithashtu ofron një vështrim në një mënyrë luftimi për të cilën analistët kanë folur me vite, por vetëm tani po vihen në përdorim në Ukrainë.
Një ish oficer i forcave speciale amerikane, i cili pa ndryshimin në forcat e operacioneve speciale ukrainase gjatë viteve, tha se deri në vitin 2020, komandot ukrainase “dukeshin, nuhasnin dhe shijonin si SoF Perëndimor (njësi elite ushtarake)”.
Përvoja e ashpër dhe e përditshme luftarake në Donbas gjatë tetë viteve të fundit ka nënkuptuar që trupat më të afërta me luftën kanë parë nga afër se si iniciativa individuale në luftimin e njësive të vogla është thelbësore.
Ata ushtarë të rinj dhe oficerët e tyre “ishin ata që u dogjën nga përvoja dhe [të cilët] e kuptuan ‘hej, ne nuk mund t’i shkojmë gjithçka gjeneralit përpara se të marrim një vendim'”, kishte thënë koloneli në pension i ushtrisë amerikane Liam Collins, i cili punoi si ndihmës kryesor i John Abizaid, pensionisti me katër yje, të cilin presidenti i atëhershëm Barack Obama e dërgoi në Kiev për të këshilluar udhëheqjen ushtarake ukrainase nga viti 2016 deri në 2018.
Ai luftim dhe trajnimi praktik nga NATO-ja në Ukrainën perëndimore krijoi një brez të ri udhëheqësish të njësive të vogla dhe nënoficerësh që mund të mendojnë dhe të veprojnë në mënyrë të pavarur. Ndryshimet nuk ishin të menjëhershme, por njohuritë e fituara me vështirësi nga përleshjet e rregullta shpejtuan një “ndryshim kulturor në nivelin e batalionit më poshtë,” tkishte htënë Collins. “Një brez i tërë e kuptoi se si të drejtonte, dhe unë mendoj se gjeneralët e kuptuan se funksionoi.”
Një gjeneral modern
Zaluzhnyy ka thënë se ushtria ukrainase është e mbushur me ushtarë të rinj, profesionistë dhe liderë të ardhshëm. “Këta janë njerëz krejtësisht të ndryshëm – jo si ne kur ishim toger. Këto janë filiza të reja që do të ndryshojnë tërësisht ushtrinë në pesë vjet. Pothuajse të gjithë e dinë mirë një gjuhë të huaj, punojnë mirë me pajisje, janë të lexuara mirë”, tha ai për ArmyInform. “Rreshterë të rinj. Këta nuk janë koka turku, si në ushtrinë ruse, për shembull, por ndihmës të vërtetë që së shpejti do të zëvendësojnë oficerët.
“Ne tashmë e kemi filluar këtë lëvizje dhe nuk ka rrugë kthimi”, shtoi ai. “Edhe shoqëria nuk do të na lejojë të kthehemi në ushtrin e vitit 2013”.
Taktikat “godit dhe vraponi” të përdorura nga ushtarët ukrainas këtë vit kanë pasur një ndikim mahnitës, duke e mpirë makinën ushtarake ruse në mënyra shumë reale. Nga 120 grupet taktike të batalioneve që Rusia shtyu në Ukrainë më 24 shkurt, 40 prej tyre – përfshirë ato që udhëhoqën sulmin në Kiev dhe Chernihiv – janë tërhequr në Bjellorusi për t’u rindërtuar.
Deri në 29 prej këtyre grupeve janë aktualisht të paaftë për të luftuar për shkak të humbjeve masive të pësuara nga duart e ekipeve të vogla të ukrainasve të armatosur me armë kundër blindave të siguruara nga perëndimi. Mund të duhen deri në katër javë që disa nga ato njësi të riparohen dhe të jenë gati për t’u vendosur në Ukrainën lindore, konfirmoi një zyrtar perëndimor për Politico.
Mijëra raketa Javelin, Stinger, Panzerfaust dhe raketa të tjera kundër makineris së blinduar dhe asaj ajrore të ofruara nga vendet e NATO-s, janë bërë një element kryesor i burimeve të mediave sociale, memeve, bluzave dhe videove muzikore, por ndryshimet kulturore brenda ushtrisë ukrainase ndoshta kanë bërë një ndikim më të madh në fushën e betejës. Stërvitjet nga NATO kanë qenë një element kyç në punën e pandërprerë për të eliminuar çdo gjurmë të të menduarit “Sovok” – mentaliteti sovjetik që la një trashëgimi korrupsioni dhe vetëkënaqësie dhe që vazhdoi për gati një çerek shekulli pas pavarësisë.
“Këmbësoria, artileria, aftësia e tyre inovative dhe aftësia për të përdorur dronët dhe për t’i sinkronizuar ato ishte mjaft mbresëlënëse,” tha një ish oficer amerikan i cili ka bërë udhëtime të shumta në Ukrainë për të këshilluar ushtrinë dhe i cili kërkoi anonimitetin për të folur për misionin e trajnimit. “Forcat e tyre speciale dhe forcat ajrore ishin të shkëlqyera. Ishte një pjesë e imja, që kur arrita për herë të parë atje, më bëri të mendoja se ishin më sovjetikë se edhe ushtria ruse. Por me kalimin e kohës, ju mund të shihni ndryshimin.”
Melnyk, oficer i Forcave Ajrore i kthyer në analist, tha se sukseset në fushën e betejës, duke përfshirë periferitë veriore të Kievit, ishin një rezultat i drejtpërdrejtë i modernizimit ushtarak.
“Taktikat e NATO-s [dhe] trajnimi u përshtatën me realitetet ukrainase – dhe kjo është arsyeja pse ajo ka prodhuar një rezultat mjaft mbresëlënës,” tha Melnyk. “Ne pamë rusët duke lëvizur këto kolona të mëdha … duket si taktika e Luftës së Dytë Botërore. Në vend të kësaj, ukrainasit përdorën avantazhin – ata e njihnin terrenin. Ata kanë këto njësi të lëvizshme dhe godasin.”
“Bars, not stars”
Emërimi i Zaluzhnyy si Komandant i Përgjithshëm ishte në vetvete një pjesë e një riparimi më të madh të ushtrisë ukrainase. Zelenskyy e emëroi atë në pozicionin më të lartë operacional në korrik 2021. Ajo erdhi pas një tronditjeje të madhe në Ministrinë e Mbrojtjes dhe përkoi me një ristrukturim të komandës me uniformë të ushtrisë për të ndarë operacionet nga pozicionet politike, jo ndryshe nga mënyra sesi ushtria amerikane përcakton qartë detyrat dhe përgjegjësitë.
“Presidenti dëshiron të shohë sinergji midis Ministrisë së Mbrojtjes dhe Forcave të Armatosura të Ukrainës”, tha në atë kohë sekretari për shtypit i Zelenskyy, Sergey Nikiforov. “Fatkeqësisht, ne nuk shohim një sinergji të tillë. Ne shohim konflikte.”
Zaluzhnyy më vonë do ta përmblidhte rolin e tij në terma të përmbledhur. “Tani, si Komandant i Përgjithshëm i Forcave të Armatosura, jam përgjegjës për gatishmërinë luftarake, stërvitjen dhe përdorimin e Forcave të Armatosura”, tha ai për REL-in në intervistën e shtatorit.
Që nga fillimi i sulmit rus në shkallë të gjerë në fund të shkurtit, Zaluzhnyy ka shmangur shumicën e intervistave dhe ka bërë relativisht pak paraqitje publike, ndërsa ka lëshuar herë pas here deklarata publike përmes faqes së tij në Facebook.
Disa nga këto postime janë përditësime të shkurtra operacionale, në lidhje me rrëzimin e luftëtarëve rusë ose shkatërrimin e një kolone tankesh ruse. Të tjerat janë thjesht mesazhe të shpejta, për shembull, duke falënderuar mjekët ushtarakë, ose duke i dërguar frymëzim trupave dhe publikut ukrainas.
Disa nga thëniet që po e përcjellin dhe po vazhdojnë të përcjellin luftën janë:
“Forcat e Armatosura të Ukrainës janë mburoja e Evropës”
“Çmimi i lirisë është i lartë. Mbajeni këtë parasysh!”
“Ukrainasit kanë harruar të kenë frikë. Qëllimi ynë është të fitojmë.”
Por, postimet e tjera janë të gjata duke përfshirë një lexim të dielën të bisedës së tij telefonike me kryesuesin e shefave të përbashkët të SHBA-së, Gjeneral Mark Milley, me të cilin ai ka qenë në kontakt të rregullt.
Me kalimin e viteve, Zaluzhnyy nuk e fshehu nxitjen e tij për financim më të madh dhe mbështetje tjetër publike për ushtrinë. Por, gjatë luftës kërkesa e tij kryesore dhe e liderëve politikë ka qenë që të qëndrojnë larg rrugës dhe t’i lënë ushtarët të bëjnë punën e tyre – dhe veçanërisht të mos ngrenë dyshime publike për rrjedhën e luftës.
“Dua t’u drejtohem politikanëve që në disa qytete flasin për ‘tradhti’ dhe bëjnë ‘vlerësime’ të mjedisit operacional,” shkroi Zaluzhnyy.
“Me deklaratat tuaja të papërgjegjshme, për shembull, ‘kundërshtari ka marrë diçka disi pa problem’ ose dikush ‘po përgatitet të dorëzojë vendin’, ju po ofendoni ushtarët tanë,” tha ai, duke goditur politikanët e dytë të Ukrainës.
Ai tha se trupat e Ukrainës kishin ndaluar ushtrinë e dytë më të fuqishme në botë. “Ne e ndaluam kundërshtarin në të gjitha drejtimet”, ka shkruar ai. “Ne u kemi shkaktuar atyre humbje që kurrë nuk i kanë parë dhe as që mund t’i imagjinonin. Të gjithë ukrainasit e dinë këtë. Bota e di për këtë.”
Ndërsa komandanti i përgjithshëm ka kërkuar të shmangë çdo status ylli të famshëm, suksesi i deritanishëm në zmbrapsjen e pushtuesve rusë e bën të pashmangshme që ai të hyjë në njohuritë ushtarake ukrainase si një figurë historike. Dhe një video patriotike e kohëve të fundit sugjeroi madje një pseudonim që në vjersha ukrainase, si dhe Stormin’ Norman: Zalizni Nezlamnyy Zaluzhnyy “Iron Unbreakable” Zaluzhnyy.