Kur vizitorët hyjnë në Panteo, në Romë, dhe ndeshen me kupolën e tij kolosale, ata mund të përjetojnë të njëjtin teatralitet si mysafirët e tij të para 2000 vjetëve më parë.
“Kushdo që hyn brenda Panteonit ndjen menjëherë peshën dërrmuese të historisë njerëzore, por edhe lehtësinë e jashtëzakonshme të krijimtarisë njerëzore”, tha John Ochsendorf, profesor i arkitekturës në MIT dhe ish-drejtor i Akademisë Amerikane në Romë.
Panteoni është ndërtesa më e vjetër në botë që është ende në përdorim përgjatë ditëve të sotme. Që nga shekulli i VII, ajo ka qenë një kishë katolike romake.
E ndërtuar rreth vitit 125 pas Krishtit nga perandori romak, Publius Aelius Hadrianus, ajo ishte në fakt përsëritja e tretë e strukturës.
Panteoni i parë mori flakë rreth vitit 80 pas Krishtit dhe u rindërtua pak më vonë, por u godit nga rrufeja dhe u dogj përsëri rreth vitit 110 pas Krishtit.
Fati i keq i ndërtesave çoi në thashethemet se Panteoni ishte i mallkuar.
Fasada e strukturës së përfunduar gërshetohet mbi motive të lashta greke, me një hyrje portiku që paraqet një pediment, një majë trekëndore dhe dy rreshta kolonash korintike.
Pjesa e brendshme ishte gjithëpërfshirëse dhe e ajrosur, e mbuluar nga një kupolë që edhe sot e kësaj dite, është ende kupola më e madhe e betonit e pambështetur në botë.
Për çfarë përdorej?
Panteon do të thotë “të gjithë perënditë”, dhe megjithëse zakonisht mendohet se struktura ishte një vend adhurimi kushtuar hyjnive romake, qëllimi i tij origjinal është në të vërtetë i panjohur.
Me përmendjen e pakët të tij në tekstet antike, historianët kanë mbetur disi në errësirë.
Megjithëse mund të ishte një tempull. Ndërtesat romake ishin zakonisht struktura me shumë qëllime, tha Lynne Lancaster, një historiane arkitekturore dhe pedagoge e shkencave humane.
“Dhe kështu çfarë ndodhi në të vërtetë në Panteon është e vështirë të thuhet.”
Legjendat thonë se është pikërisht vendi ku themeluesi i Romës, Romulus, u ngjit në parajsë.
Të tjerë besojnë se Panteoni ishte vendi ku perandori romak mund të komunikonte me perënditë.
Sido që të jetë rasti, si shumë bëma arkitekturore romake, struktura imponuese ishte një shfaqje fuqie, një “simbol i rëndësishëm i fuqisë perandorake”, tha Luca Mercuri, drejtori aktual i Panteonit.
Në të vërtetë, arkitektura romake e asaj kohe mishëronte pasuri, forcë dhe dinjitet.
Shekuj më vonë, arkitektët neoklasikë do t’i referoheshin kombinimit të portikut dhe kupolës së Panteonit për të mbushur ndërtesat e tyre me të njëjtat vlera, nga Kapitoli i SHBA-së në Uashington, DC., deri te Somerset House në Londër.
Si u ndërtua?
Panteoni ishte një mrekulli arkitekturore e Perandorisë Romake. Oculus, latinisht për “sy”, shtrihet 30 metra, duke hapur strukturën në qiell. Dielli rrezaton përmes syrit dhe kur bie stuhi, shiu bie si një ujëvarë në brendësi.
“Okulusi në qendër dukej se tundonte fatin dhe e la Panteonin hapur drejt qiellit,” tha Ochsendorf.
“Por tregoi gjithashtu një mjeshtëri të gjeometrisë dhe ndërtimit se ata mund të ndërtonin kupola në atë shkallë dhe të linin një sy të hapur në qendër, në një mënyrë (që ishte) pothuajse duke u dukur.”
Gjatë Mesjetës, udhëheqësit fetarë, të cilët nuk ishin të besueshëm për këtë, hodhën dyshime mbi shenjtërinë e Panteonit, duke besuar se ishte vepër e djallit.
Por nuk ishte Satanai, ishte inxhinieri.
Megjithëse mermeri i bardhë, i verdhë, i purpurt dhe i zi u importua nga e gjithë Mesdheu, ishte betoni, një shpikje romake që i lejoi arkitektët të hiqnin kolonat mbajtëse dhe të futnin kupola të bollshme.
Një truk për të bërë të qëndrueshme një kube të madhe ishte përdorimi i gurit gradualisht më të lehtë në përzierjen e betonit ndërsa arrinte në majë.
Tulla e rëndë mund të përdoret në bazë, me shkëmbin sfungjer dhe të lehtë vullkanik rreth syrit.
Megjithëse Pantheon ka zbuluar disa nga sekretet e tij të dizajnit, Lancaster tha se ajo ende gjen magji në detaje.
Ndërsa dita përparon, dielli dridhet rreth pjesës së brendshme të kupolës, duke hedhur dritë mbi rrjetën e saj të fundosur si një orë diellore gjigante.
“Është një nga vendet e pakta në botë ku ju mund të shikoni në të vërtetë Tokën të kthehet.”