Prisni më shumë diplomaci të pengjeve nga një Iran i dëshpëruar

Teherani, kryeqytet i Republikës Islamike të Iranit

Mund të ketë qenë një skenë nga një xhirim nga seria e filmave perverse i Keystone Cops në gjuhën perse. Të mërkurën e kaluar, televizioni shtetëror iranian Press TV transmetoi pamje që, pretendonte, tregonin zëvendësambasadorin e Britanisë duke marrë mostra dheu në një vend shkretëtirë afër vendit ku Korpusi i Gardës Revolucionare Islamike kryen stërvitje me raketa.

Raporti thoshte se IRGC kishte kapur Giles Whitaker duke spiunuar në bazat ushtarake, së bashku me bashkëshorten e atasheut kulturor të Ambasadës Austriake dhe një profesor universiteti polak. Diplomati britanik, shtoi Press TV, u “përzu nga qyteti pasi kërkoi falje”.

Ngjarja dukej e sigurt se do të ndezë një shpërthim të madh diplomatik ndërkombëtar, derisa ambasadori britanik, Simon Shercliff, postoi në Twitter se Whitaker ishte larguar nga vendi në dhjetor kur përfundoi mandati i tij. Ambasada Austriake tha se asnjë nga stafi i saj apo të afërmit e tyre nuk ishte arrestuar. Ministria e Jashtme e Polonisë konfirmoi se një shkencëtari me të vërtetë i ishte “privuar liria” në Iran—jo javën e kaluar, por shtatorin e kaluar.

Teherani nuk ofroi as shpjegim dhe as falje për episodin e çuditshëm. As nuk dha qartësi për fatin e shkencëtarit polak. Universiteti Copernicus në Tolun e emëroi atë si Maciej Walczak, kreu i departamentit të mikrobiologjisë dhe bioteknologjisë mjedisore.

Në fund të javës, spiunët e regjimit ishin kthyer në tregtinë e tyre tradicionale të mbylljes së iranianëve – në këtë rast, dy kineastët që kishin guxuar të sfidonin institucionet e sigurisë në mediat sociale. Në Londër, zyrtarët e hutuar u gëzuan që iu kursye përsëritja e pluhurit diplomatik të vitit 2020 mbi ndalimin e shkurtër të ambasadorit të atëhershëm britanik gjatë një valë protestash antiqeveritare në kryeqytetin iranian.

Por, britanikët nuk duhet të qetësohen akoma. Në të vërtetë, ngjarjet e javës së kaluar duhet t’i vënë të gjitha qeveritë perëndimore në gatishmëri të lartë për teatër diplomatikë dhe kërcënime nga Teherani, pasi Irani është mbështetur në një cep nga krizat brenda dhe jashtë vendit. Arrestimi i të huajve të profilit të lartë, apo edhe pretendimi i tyre, dhe parakalimi i tyre në TV i lejon regjimit të transferojë fajin për atë që e mundon vendin te të huajt e “pa besë” dhe i jep atij pazaret për negociatat me Perëndimin.

Grupet e të drejtave thonë se Irani ka diku midis 20 dhe 40 të huaj dhe iranianë me shtetësi të dyfishtë në robëri. Është e vështirë të matet numri i saktë, sepse ndonjëherë u përshtatet të dyja palëve në një situatë peng-marrjesh për t’i mbajtur gjërat të fshehta. Ashtu si me shkencëtarin polak, lajmet për një arrestim mund të fshihen për muaj, madje edhe vite, dhe të shpallen vetëm kur regjimi dëshiron të shpërqendrojë audiencën e tij të brendshme ose ka nevojë të tregojë dorën e tij në negociatat jashtë vendit.

Ka të ngjarë të ndjejë nevojën për t’i bërë të  dyja, në masë të madhe, në muajt në vijim. Në protestat në rrugë dhe në mediat sociale, iranianët po i japin zë gjithnjë e më shumë shqetësimit të tyre ekonomik, të shkaktuar nga korrupsioni kronik dhe keqmenaxhimi, dhe po aq sa sanksionet e SHBA-së. Shpresat e regjimit për t’i hequr ato kufizime po zbehen së bashku me shanset e ringjalljes së marrëveshjes bërthamore të vitit 2015 midis Iranit dhe fuqive botërore.

Raundi i fundit i negociatave, në Katar, ishte një dështim. Shtetet nënshkruese të Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit, siç njihet pakti bërthamor, nga SHBA dhe ato evropiane, po sinjalizojnë se durimi i tyre po shtohet. Administrata Biden ka njoftuar sanksione të reja , duke synuar rrjetet e kontrabandës përmes të cilave Irani eksporton naftë. (Këto eksporte tashmë janë duke u shtrydhur nga furnizimet më të lira ruse).

Nëse nënshkruesit perëndimorë arrijnë në përfundimin se negociatat janë të kota, ata mund të ushtrojnë klauzolën “snapback” (rikuperimit të menjëhershme) të JCPOA, e cila do të shtonte sanksionet e Kombeve të Bashkuara ndaj atyre të vendosura tashmë nga SHBA.

Kjo nuk është hera e parë që iranianët e gjejnë veten në këtë pengesë dhe përgjigja e tyre e provuar dhe e testuar ka qenë ajo që mund të përshkruhet vetëm si “diplomaci pengjesh” – kapja e të huajve ose iranianëve me shtetësi të dyfishtë  dhe pritjet e parave ose koncesioneve për lirimin e tyre. Kjo është një praktikë që nga vjeshta e vitit 1979, kur 66 amerikanë u morën peng në sulmin ndaj Ambasadës së SHBA në Teheran; 52 prej tyre u mbajtën për 444 ditë.

Kërkesat e regjimit atëherë – kryesisht, kthimi i Shah Mohammed Reza Pahlavi në Iran – nuk u përmbushën. Por ka pasur më shumë sukses kohët e fundit, duke shkëmbyer  disa pengje amerikane për 400 miliardë dollarë në vitin 2016 dhe duke marrë 530 milionë dollarë për shtetasen britanike Nazanin Zaghari-Ratcliffe në fillim të këtij viti. (Uashingtoni dhe Londra mohuan se këto pagesa përbënin shpërblim)

I inkurajuar nga këto suksese, Irani është bërë më agresiv dhe oportunist në përdorimin e pengjeve si karrota ose shkopinj. Në fillim të këtij viti, autoritetet e Iranit arrestuan një belg edhe pse ligjvënësit belgë debatonin një traktat të propozuar për shkëmbimin e të burgosurve, i cili do t’ia lejonte një diplomati iranian të dënuar me 20 vjet për planifikimin e një sulmi me bombë pranë Parisit, kthimin në Tehran.

Vetëm muajin e kaluar, Teherani kërcënoi se do të varte një suedezo-iranian dhe arrestoi një turist suedez, ndërsa gjykata e qarkut të Stokholmit diskutonte në një çështje që implikonte një anëtar të rangut të lartë të regjimit iranian në krime lufte. Po atë javë, Irani arrestoi një çift francez përpara vizitës së një të dërguari të Bashkimit Evropian në Teheran, duke i bërë presion regjimit për negociatat bërthamore. Suedia dhe Franca kanë paralajmëruar qytetarët e tyre që të mos udhëtojnë në Iran.

Nuk ka as pretendimin të hollësishëm në këto arrestime dhe as mohimin të besueshëm të përdorur në vitet e mëparshme, kur ndalimet iu atribuan elementëve të linjës së ashpër në gjyqësor dhe shërbimet e sigurisë për të vënë në siklet një president gjoja të moderuar. Që nga ngritja e Ebrahim Raisit në presidencë vitin e kaluar, të gjitha degët e qeverisë kontrollohen nga linjat e ashpra.

Në rolin e tij të mëparshëm si kreu i gjyqësorit, ishte pjesë e punës së Raisit të siguronte mbulim ligjor për marrjen e pengjeve. Tani, ai shpreson të mbledhë shpërblimin. Qeveritë perëndimore duhet të presin më shumë Walczak se Whitakers në muajt në vijim.

Të fundit nga rubrika