Fokat murg mesdhetare dikur ishin specie e kudondodhur dhe e bollshme, por tani kanë mbetur vetëm disa qindra si specie në zhdukje dhe ndodhen në grupe të vogla të shpërndara jashtë Shqipërisë, Greqisë dhe Turqisë dhe në Mauritania, në brigjet e Atlantikut të Afrikës.
Megjithatë, ka fije shprese për mbijetesën e tyre, pavarësisht nga një rënie dramatike e shkaktuar nga mbipeshkimi dhe zhvillimi i tepërt i habitatit të tyre bregdetar.
Numrat kanë filluar të kthehen ngadalë falë krijimit të zonave të mbrojtura detare në vitet e fundit, thonë ekspertët.
Fokat kanë kaluar nga “të rrezikuara në mënyrë kritike” në vitin 2015 në listën e kuqe të Bashkimit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) në tani thjeshtë të rrezikuara.
Megjithatë, ato janë ende jashtëzakonisht të vështira për t’u gjurmuar. Duke u ndenjur më parë në plazhe, fokat tani janë tërhequr në sigurinë e shpellave të izoluara detare.
Në Shqipëri, “shkencëtarët kanë pikasur një pjesë të vogël të specieve falë punës së përpiktë për të identifikuar shpellat dhe limanet ku fshihen këto kafshë të turpshme, veçanërisht për të lindur”, ka thënë për AFP, eksperti i biodiversitetit, Nexhip Hysolakoj.
Ata kanë kaluar pesë vitet e fundit duke vendosur kamera në shpella dhe pika të tjera të izoluara përgjatë brigjeve të Adriatikut dhe Jonit të Shqipërisë jugore për të gjurmuar më mirë kafshët.
Hysolakoj, i cili punon në rezervatin detar Karaburun-Sazan, niset rregullisht nga porti i Vlorës me një anije të quajtur “Foka”, ose “vula” në shqip, për të kontrolluar kartat e kujtesës në kamerat e fshehura përgjatë vijës bregdetare.
Është “një sfidë e vërtetë sepse për të kapur imazhet e duhura, ato duhet të pozicionohen drejt plazheve të brendshme të këtyre shpellave, ku vulat pushojnë”, tha ai.
-Kamerat dhe shpellat –
Fokat e fundit murg të zbuluara nga ekipi u vunë re në janar kur kapën imazhe të asaj që ndoshta ishte një femër dhe qenushin e saj. Ata fotografuan dy të tjerë në vitin 2020, dhe ka pasur gjithashtu një mori pamjesh të tjera nga turistët – secila u përshëndet si një fitore e vogël.
Studiuesit që gjurmojnë gjitarin kryesisht qarkullojnë në parkun kombëtar detar të krijuar në vitin 2010 përgjatë brigjeve të gadishullit të Karaburunit dhe ishullit të Sazanit – një vend i shenjtë ku peshkimi tregtar është i ndaluar dhe nga i cili ndalohen varkat e mëdha.
Vendasit thonë se fokat murg dikur ishin të shumta në plazhet shqiptare edhe pse ato rrallë gjurmoheshin apo monitoroheshin nga shkencëtarët, veçanërisht gjatë dekadave të sundimit të linjës së ashpër komuniste.
Por edhe atje popullatat e tyre u shkatërruan nga gjuetia dhe peshkimi i tepërt – me dinamit të përdorur shpesh – ndërsa ndotja, turizmi dhe ndryshimet klimatike kanë gërryer më tej numrat.
Gjuetia e paligjshme e fokave dhe “shkatërrimi i habitateve apo faktorë të tjerë e kanë detyruar atë të ndryshojë tërësisht sjelljen e saj biologjike”, tha Aleksander Trajçe, nga grupi mbrojtës i Mbrojtjes dhe Ruajtjes së Mjedisit Natyror në Shqipëri.
Ogur i mirë
Kështu që kamerat dhe udhëtimet e rregullta në terren janë disa nga mënyrat e vetme për të vëzhguar shëndetin e specieve.
“Vetëm monitorimi i rregullt na lejon të identifikojmë praninë e fokës murg dhe të përcaktojmë vendet që duhen mbrojtur,” thanë për AFP studiuesit francezë Jordi Salmona dhe Philippe Gaubert nga Laboratori i Evolucionit dhe Diversitetit Biologjik të Universitetit të Toulouse në një shkëmbim emaili.
Ujërat jashtë Shqipërisë janë zbrazur gjithnjë e më shumë nga peshqit me kalimin e viteve, thonë peshkatarët, gjë që i vendos ata dhe fokat në të njëjtën varkë. “Foka ushqehet kryesisht me peshq, kallamar dhe butak. Më pak peshk do të thotë më pak mundësi për ta”, tha Baci Dyrmishaj, një peshkatar në Vlorë.
Pra, në një vend ku bestytnitë janë legjion, peshkatarët kanë shpikur një të re për të mbrojtur fokat murg.
“Folat u sjellin fat atyre që i shohin”, tha Dyrmishaj. “Por nëse i shqetësoni ose i gjuani, do të keni fat të keq.”