Ndërkohë, Partia Socialdemokrate, SDP, ka pasur mjaft kohë për t’u specializuar si parti opozitare. Që nga rënia e komunizmit, HDZ ka imponuar me sukses një kompleks inferioriteti ndaj SDP-së si pasardhëse e ish-partisë komuniste, duke e tallur atë se gjoja ishte “jugo-serbo-komunistë”. Ishte fyerja përfundimtare në një vend, politika e të cilit, si në pjesën më të madhe të Jugosferës Ballkanike, anon nga e djathta. Ku, natyrisht, Kroacia zyrtarisht nuk bën pjesë. Nën Presidenten e HDZ-së, Kolinda Grabar-Kitaroviç, edhe referimi i Kroacisë si pjesë e “rajonit” konsiderohej fyese, e lëre më fjalën “B”.
Qeveria jetëshkurtër e udhëhequr nga SDP-ja e Ivica Raçanit nga viti 2000 deri në 2003 kishte një pamje të të qenit nën rrethim nga e djathta. U deshën skandalet ndërkombëtare që tërhiqnin vëmendjen e viteve të Ivo Sanader (2003-2009) që SDP të merrte një goditje tjetër në fuqinë e mundjes nga HDZ, në 2011.
Ngritja e një ‘Trump kroat’
Ishte në këtë kohë që Zoran Milanovic – aktualisht i angazhuar në Bërjen e Politikës Kroate Interesante Again – doli në pah. Ai ishte ndoshta kryeministri i parë postkomunist dhe lideri i SDP-së që tronditi kompleksin e inferioritetit të vendosur në të majtë nga HDZ-ja dhe pjesa tjetër e së djathtës politike. Në fund të mandatit të tij në pushtet, në vitin 2016, ai filloi të flirtonte me populizmin dhe të djathtën e spektrit politik; një shenjë e qartë e asaj që do të vinte.
Pas pasigurisë dhe trazirave të vitit 2016, që pa shfaqjen e MOST-it, një çudi politike me një goditje që kërcënoi shkurtimisht të përmbyste karrocën politike dypartiake kroate, mërzia iu rikthye politikës kroate nga Andrej Plenkoviç.
Një palë duar të mira, të sigurta eurokratike me pak dhunti, Plenkoviç e largoi HDZ-në nga nacionalizmi konservator disi i ashpër i liderit të tij të mëparshëm, Tomislav Karamarko, dhe politika kroate përsëri në mërzinë e mpirë mendjen. Minus skandalin e çuditshëm të korrupsionit, nga i cili Plenkoviç në një farë mënyre arrinte të qëndronte larg.
Që politika kroate nuk do të lejohej të vdiste, një vdekje krejtësisht e shurdhër u sinjalizua nga Milanovic edhe një herë, në fund të vitit 2019, kur ai vendosi të kandidojë për President si kandidati i mbështetur nga SDP kundër Grabar-Kitaroviç, kandidati i mbështetur nga HDZ. Milanovic e mundi atë në raundin e dytë të zgjedhjeve në 2020 dhe u hodh në vendin e Presidentit.
Ajo që shumë menduan se ishte një fazë kalimtare populiste e karrierës politike të Milanovicit gjatë asaj fushate 2019/2020, dëshmoi gjithçka tjetër veçse. Në vend që të vendosej për të qenë një president kryesisht i pafuqishëm dhe ceremonial, Milanovic u soll si një kauboj i çuditshëm që kishte hyrë në sallonin politik të politikës kroate, i vendosur të qëllonte nga ijë. Politika e tij do të ishte një udhëtim me rul të lartë, me qendër të vëmendjes tek ai.
Natyrisht, në qendër të vëmendjes nuk duhej mbajtur Milanoviç duke përdorur ide politike të zgjuara, të nuancuara të së majtës së re (ose të vjetër), por nëpërmjet deklaratave të rreme, populiste që tërhiqnin vëmendjen. Nacionalizmi dhe përkulja e muskujve ishin të pranishme. Maskat për COVID dhe bllokimet ishin mbeturina. Milanoviç do ta ndërtonte veten si Trump kroat.
Ndërkohë, SDP – nga e cila ai ishte distancuar – po luftonte nga shumë nga të njëjtat probleme si pjesa më e madhe e së majtës evropiane. Ajo kishte humbur padyshim çdo avantazh të krahut të majtë, nëse kishte ndonjë gjë të tillë, ishte prekur nga liderë të zbehtë, të pafajshëm dhe jokarizmatikë dhe nuk po apelonte për askënd përtej bazës së saj bazë, të klasës së lartë dhe të mesme urbane, të arsimuar. Akoma më keq, shumë prej tyre po kalonin drejt opsioneve më autentike të krahut të majtë.
Milanovic vjedh shfaqjen
Shpejt në mars 2024. Kryeministri Andrej Plenkoviç vendos të shpërndajë parlamentin pak më herët se sa ishte planifikuar dhe të detyrojë zgjedhje pak më herët se sa ishte planifikuar. Ai po e bën të sigurt, duke u mbështetur në këmbën e gabuar të opozitës. HDZ-ja mund të mos jetë aq mirë sa në votime katër vjet më parë, por SDP-ja dhe partitë e tjera opozitare janë një ekip edhe më jofrymëzues, i çorganizuar, i pafajshëm dhe i larmishëm se kurrë.
Me një shpresë dhe një lutje, makineria HDZ mund të marrë mjaftueshëm votën e saj thelbësore që partia të ngjitet në pushtet. Shpresojmë se forca e kombinuar e Plenkoviçit dhe SDP-së mund të mbështetet për të mërzitur shumë nga ata të zhgënjyer me HDZ-në – dhe që nuk kishin emigruar ende më tej në perëndim të BE-së – që të largohen nga zgjedhjet që vjen ditën e votimit.
Mjerisht, në këtë plan të hartuar mirë, Milanoviç hipi mbi kalin e tij presidencial. Vërtetë në formën e tërheqjes së vëmendjes, më 15 mars ai gozhdoi datën e zgjedhjeve në datën më të afërt të mundshme, 17 Prill. Një e mërkurë! Kjo në vetvete shkaktoi tronditje në një vend të mësuar të votonte të dielën. Milanovic do të tërheqë vëmendjen, menduan shumë, duke besuar se ky ishte fundi i saj.
Por Trumpi kroat kishte shumë të tjera në rezervuar. Vetëm disa orë pas caktimit të datës së zgjedhjeve, Milanovic hodhi bombën politike se do të kandidonte për kryeministër dhe deputet në listën e kandidatëve të SDP-së. Dhe jo, ai nuk planifikonte të jepte dorëheqjen si President për ta bërë këtë.
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, duhet të ketë fërkuar sytë me mosbesim. Për një dekadë, opozita serbe e akuzon atë për shkelje të kushtetutës duke e vendosur emrin e tij në listën zgjedhore të Partisë Progresive Serbe gjatë zgjedhjeve parlamentare, edhe pse ai vetë nuk ishte në listën e kandidatëve. Kush ishte diktatori i keq, autoritar tani?
Analistët politikë dhe votuesit kroatë kanë qenë duke parë me mosbesim të pezulluar që atëherë. Më 18 mars, Gjykata Kushtetuese mbajti një qëndrim shumë të qartë se, ndërsa presidenti, Milanovic nuk mund të ishte kandidat për deputet në zgjedhjet parlamentare, nuk mund të referohej si kandidat i SDP-së për kryeministër dhe nuk mund të merrte pjesë në zgjedhje. Nëse shkeleshin këto pika, gjykata kërcënoi se do të anulonte të gjithë ose një pjesë të procesit zgjedhor.
“Lumenjtë e drejtësisë do të rrjedhin”
Në mënyrë të parashikueshme, Milanovic dukej i pafazuar. Ai iu referua gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese si “gangsterë analfabetë” dhe vendimin e tyre si një puç kushtetues. Për më tepër, ai këshilloi udhëheqjen e SDP-së të ishte “dinak” – të respektonte zyrtarisht vendimin e Gjykatës Kushtetuese sepse Gjykata mund t’i dëmtonte ata (me sa duket, duke anuluar listën e tyre zgjedhore), por ta linte të bënte atë që i duhej sepse Gjykata nuk mund ta dëmtonte atë.
Në realitetin alternativ Trumpian që po ngrihet me shpejtësi nga Milanoviç dhe SDP, vendimi krejtësisht i arsyeshëm i dhënë nga Gjykata Kushtetuese ishte produkt i hajdutëve të HDZ-së dhe gangsterëve të ulur në gjykatë. Qëllimi i tyre ishte ose të mbyllnin gojën për trimin dhe të patremburin Milanoviç, ose ta detyronin të jepte dorëheqjen – dhe duke e bërë këtë, t’i hapnin rrugën Kryetarit të Parlamentit të HDZ-së për t’u bërë president i përkohshëm.
Jo pinjoll politik, Milanovic nuk do ta lejonte këtë të ndodhte.
“Lumenjtë e drejtësisë do të rrjedhin,” thirri Milanovic, duke pretenduar se HDZ-ja e korruptuar dhe klienteliste do të hiqej nga pushteti. Gjatë procesit, ai përmendi gjithashtu emrin e një kënge – Rivers of Justice – të këngëtares legjendare kroate jugo-rock Jura Stublic.
Bixhoz i madh për opozitën
Skena është vendosur tani për një fushatë elektorale të shkurtër dhe të mprehtë të Blitzkrieg, e cila do të jetë më e shkurtër se kurrë në thelb politik, por me fishekzjarre, hiperbola dhe madhështi.
Plenkoviç dhe HDZ do të qëndrojnë për një politikë të arsyeshme, të sigurt, të besueshme dhe të përgjegjshme të krahasuar me atë që partia në pushtet po i referohet si “mini grusht shteti” i Milanovicit.
Ndërkohë, Milanovic dhe SDP do të luajnë kryengritësit politikë – në dreq me mirësjellje, le të heqim qafe linë politike që është HDZ.
Në mënyrë paradoksale, tradicionalisht janë votuesit kryesorë të HDZ-së ata që kanë qenë shpirtërisht shumë më afër politikës së zhurmshme, kryengritëse sesa bazës së edukuar, të qetë dhe të respektuar të votimit të SDP-së. Pyetja është nëse votuesit në të majtë do të ndjekin realisht Milanovicin dhe SDP-në në rrugën e re – dhe të rrezikshme – në të cilën po shkojnë. Disa parti të vogla tashmë po braktisin SDP-në.
Milanoviç sigurisht që po luan bixhoz se ata do të kenë pak alternativë veçse të qëndrojnë në bord për udhëtimin me rul, edhe nëse kjo krijon trazira serioze në stomak për shumë votues me prirje të majtë. Për më tepër, në këtë proces, Milanovic shpreson të fitojë mbi votuesit e paangazhuar të ngopur me status quo-në politike dhe që kërkojnë ndryshim. Çfarëdo lloj ndryshimi.
Më tej, strategjia e Milanovic duket e qartë. Ai u ka bërë thirrje votuesve të votojnë për SDP-në, të majtën ekstreme apo të djathtën, por të heqin qafe HDZ-në. Një koalicion i madh i SDP-së, i majtë dhe i ekstremit të djathtë, sado i pabesueshëm mund të tingëllojë, është ajo që ai duket se po kërkon.
Ky do të ishte sigurisht një revolucion në politikën kroate, nëse do të materializohej. Nëse dikush mishëron të majtën dhe të djathtën ekstreme në politikën kroate, ai është ndoshta Zoran Milanovic.
Është një kumar i madh përreth. SDP-ja ndoshta mund të rikthehet në pushtet. Nëse dështon, partia mund të zhduket plotësisht nga skena politike. Milanovic ka më pak gjasa të largohet.
Sido që të jetë rezultati, Milanovic ia ka dalë të paktën në një gjë – ta bëjë politikën kroate sërish interesante.
Pyetja është, a do t’i sigurojë Milanovic “argëtim” intensiv politik vetëm një muaj për Kroacinë dhe pjesën tjetër të rajonit?
Apo kjo mashtrim veprimi politik potencialisht do të shndërrohet në një makth të vërtetë politik katërvjeçar për Kroacinë, rajonin dhe Bashkimin Evropian në tërësi, nëse versioni i Kroacisë i Donald Trump merr frenat politike? Qëndroni të sintonizuar. Dhe përgatitni kokoshkat tuaja.