Në fillim të shtatorit, stuhia Daniel goditi Mesdheun, duke shkaktuar përmbytje katastrofike. Shira të dendur kanë rënë mbi pjesë të Turqisë, Bullgarisë dhe Greqisë. Lumenjtë shkaktuan përmbytje të fshatrave dhe qyteteve, duke marrë 15 jetë, duke dëmtuar ndërtesa dhe infrastrukturë dhe duke zhdukur të korrat.
Më pas stuhia u zhvendos në jug, duke zbritur në Libi më 10 shtator. Ajo hodhi deri në 400 mm shi në vetëm 24 orë në zonat që normalisht marrin 540 mm në vit.
Pasojat e përmbytjeve në Greqi u zbehën në krahasim me shkatërrimin e plotë dhe humbjen e jetëve që Danieli shkaktoi në bregdetin libian dhe veçanërisht në qytetin port të Dernës. Reshjet e dendura shkaktuan plasjen e dy digave, duke lënë pas më shumë se 11 mijë të vdekur dhe shumë të zhdukur, dhe duke shkatërruar infrastrukturën civile.
Por ka një arsye pse Libia e pasur me naftë rezultoi shumë më keq nën shirat e rrëmbyeshëm sesa Greqia. Që nga viti 2011, vendi ka vuajtur nga një konflikt i brendshëm që është ndezur dhe zbutur periodikisht, por në fund ka vazhduar të acarohet, duke mbjellë vdekje dhe shkatërrim dhe duke dëmtuar institucionet shtetërore, përfshirë ato që mund të kishin ndërmarrë veprime për të zbutur efektet e përmbytjeve. Tragjedia në Libi ilustron se sa më keq mund të bëjë një konflikt vuajtjet njerëzore që po sjell kriza klimatike.
Klima me turbo
Stuhitë si Danieli janë të rralla, por ato përfaqësojnë një normalitet të ri pasi ndryshimet klimatike intensifikojnë ciklonet mesdhetare të ngjashme me tropikët, të njohur gjithashtu si Medicanes. Megjithëse stuhi të tilla ndodhin vetëm një herë deri në tre herë në vit, dhe kryesisht në Mesdheun verior dhe perëndimor, ndryshimi i klimës pritet t’i forcojë ato dhe t’i sjellë ato në brigjet lindore dhe jugore të Mesdheut, sipas Raportit të Gjashtë të Vlerësimit të IPCC të Kombeve të Bashkuara.
Ndryshimet klimatike tashmë po dobësojnë rrymat e avionëve, po bllokojnë sistemet e presionit dhe po zgjerojnë valët e të nxehtit dhe stuhitë. Detet më të nxehtë po rrisin thithjen e lagështirës nga ciklonet, ndërsa ajri më i nxehtë mban më shumë ujë, duke nxitur rrebeshe më intensive.
Thatësirat më të gjata që i paraprijnë reshjeve më intensive i bëjnë gjërat edhe më keq. Kur toka e tharë merr reshje, ajo është më pak në gjendje t’i thithë ato, gjë që përkeqëson përmbytjet.
Megjithëse studimet e detajuara të atribuimit mbi mënyrën se si ndryshimi i klimës ndikoi tek Danieli janë në pritje, ka të ngjarë të ketë luajtur të paktën një rol të pjesshëm. Tre muajt para përmbytjeve kanë qenë më të ngrohtët në histori, deri tani. Temperatura e sipërfaqes së detit në Mesdheun lindor këtë verë ishte gjithashtu 2-3 gradë më e ngrohtë se zakonisht, duke arritur një rekord prej 28.7 gradë Celsius.
Ngrohja e Mesdheut kaq shpejt do të thotë se qeveritë vendore duhet të intensifikojnë përpjekjet e tyre për elasticitetin klimatik. Ata duhet të vlerësojnë rreziqet klimatike dhe të zhvillojnë plane përshtatjeje që përfshijnë masa afatgjata për të reduktuar ndikimet e fatkeqësive, të tilla si investimet në infrastrukturë dhe forcimin e shoqërisë civile. Ata gjithashtu duhet të vendosin masa të reagimit emergjent për të adresuar nevojat imediate, të tilla si hartimi i planeve të evakuimit dhe sigurimi i funksionalitetit të infrastrukturës thelbësore.
Hedhja e themeleve për fatkeqësinë klimatike
Asnjë nga këto masa nuk ishte në fuqi në Libi përpara rënies së stuhisë Daniel në tokë.
Mungesa e qeverisjes së unifikuar dhe konflikti i zgjatur civil midis qeverisë së njohur ndërkombëtarisht në Tripoli në Libinë Perëndimore dhe komandantit renegat Khalifa Hafter dhe Dhomës së Përfaqësuesve me bazë në Tubruk që ai mbështet në Libinë Lindore, kanë rritur cenueshmërinë e vendit ndaj krizës klimatike.
Pavarësisht se është nënshkruese e Marrëveshjes së Parisit, Libia ka dështuar të paraqesë ndonjë plan kombëtar për zbutjen ose përshtatjen ndaj ndryshimeve klimatike.
Vetë Derna ka qenë e zhytur në konflikt prej vitesh pas rënies së liderit libian Muammar Gaddafi në vitin 2011, i cili dëmtoi infrastrukturën e saj. Qyteti ra nën kontrollin e grupeve militante për një kohë derisa u pushtua nga Hafter në 2019.
Që atëherë, autoritetet në Libinë Lindore i kanë trajtuar banorët e qytetit me dyshim, gjë që ka çuar në investime të dobëta në rrugë dhe shërbime publike, e lëre më masa për reduktimin e rrezikut nga fatkeqësitë.
Qeverisja e fragmentuar ka nënkuptuar gjithashtu rregullim dhe zbatim të dobët të kodeve të ndërtimit, gjë që çoi në shfaqjen e banesave civile brenda dhe pranë fushës së përmbytjes së një lumi të ndërprerë që përshkon qytetin.
Më e rëndësishmja, dy digat e shkëmbinjve që u shembën nuk ishin mirëmbajtur që nga viti 2002, pavarësisht ndarjes së më shumë se 2 milionë eurove (2.14 milionë dollarë) për këtë qëllim dhe pavarësisht paralajmërimeve nga ekspertët vendas se një stuhi e madhe mund të çojë në shembje.
Qeverisja e fragmentuar gjithashtu dobësoi gatishmërinë ndaj fatkeqësive. Qendra Kombëtare Meteorologjike e Libisë në Tripoli kishte lëshuar një paralajmërim për stuhi tre ditë më parë. Zyrtarët në Libinë Lindore paralajmëruan gjithashtu publikun dhe shpallën një shtetrrethim. Asnjëri nuk paraqiti një plan evakuimi emergjent në ditët që çuan në rënien e stuhisë në tokë. Edhe pse uji u fry pas digave, nuk kishte qartësi nëse banorët duhet të evakuoheshin.
Dështimet e qeverisjes dhe konflikti i zgjatur gjithashtu krijuan sfida për reagimet emergjente. Autoritetet me bazë në Tobruk po udhëheqin përpjekjet e ndihmës dhe po koordinohen me aleatët si Egjipti. Qeverisë me bazë në Tripoli, e cila i mungonte aksesi i plotë në qytet dhe zhvillimet në terren, u vonua në paraqitjen e nevojave të Derna-s për ndihmë donatorëve ndërkombëtarë. Megjithatë, ajo arriti të ndajë 412 milion dollarë për rindërtim.
Duke rrahur kapakët
Numri shumë më i lartë i vdekjeve në Libi krahasuar me Greqinë nënvizon se si ndryshimi i klimës dëmton në mënyrë disproporcionale të papërgatiturit.
Përmbytjet në Libi nxjerrin në pah mënyrën se si kërcënimet klimatike janë përforcuar në zonat e konfliktit të cilave u mungon qëndrueshmëria dhe infrastruktura. Kombeve të tjera në pellgun e Mesdheut të kërcënuar nga ndryshimet klimatike gjithashtu u mungon elasticiteti dhe infrastruktura e përshtatshme dhe luftojnë me konfliktet dhe paqëndrueshmërinë politike dhe ekonomike.
Në Siri, lufta civile ka dobësuar infrastrukturën kritike dhe përgatitjen për fatkeqësitë, ndërsa Egjipti përballet me rritjen e deteve dhe rritjen e motit ekstrem në kontekstin e trazirave ekonomike.
Përshtatja dhe gatishmëria ndaj fatkeqësive kërkojnë qeverisje dhe bashkëpunim të qëndrueshëm. I gjithë rajoni i Mesdheut ka nevojë për mbështetje për të ndërtuar paqen, për të forcuar komunitetet dhe për t’u përgatitur për goditjet e pashmangshme klimatike. Adresimi i ndryshimeve klimatike kërkon trajtimin e konfliktit dhe qeverisjes si sfida të ndërlidhura. Ndërtimi i paqes duhet të jetë pjesë e përgjigjeve ndaj krizës klimatike.
Për vendet që ndajnë rreziqet klimatike në rajon, fatkeqësia e Dernës duhet të shërbejë si një kujtesë se është gjithmonë e kujdesshme të rregullohet çatia ndërsa dielli po shkëlqen.