Më 27 prill, Afrika e Jugut shënon 30 vjetorin e fundit të aparteidit, kur ne, afrikano-jugorët, më në fund fituam luftën që të gjithë të njihen si qytetarë të barabartë. Ne do të mbajmë zgjedhje kombëtare vetëm një muaj më vonë, më 29 maj.
Çdo zgjedhje në Afrikën e Jugut është një shans për të kujtuar veten se vendi ynë u përket të gjithë atyre që jetojnë në të. Por votimi i këtij viti ka një kuptim të veçantë.
Do të jetë një shans për të reflektuar mbi atë që kemi mësuar si komb përmes sukseseve dhe dështimeve tona të shumta gjatë tre dekadave të fundit.
Ironikisht, ndoshta mësimi më i rëndësishëm për të reflektuar është se zgjedhjet, megjithëse të rëndësishme, janë vetëm një pjesë e një demokracie funksionale. Në të vërtetë, gjatë 30 viteve të fundit, ne kemi mësuar se në një shoqëri demokratike, rezultatet reale varen nga njerëzit që mbajnë përgjegjësi, udhëheqësit e tyre përmes protestës dhe organizimit të komunitetit, jo vetëm duke votuar.
Fuqia e njerëzve funksionon
Zgjedhjet e para shumëracore të Afrikës së Jugut filluan më 26 prill 1994. Votimi i dha fund sundimit të pakicës së bardhë, mori Nelson Mandelën në presidencë dhe solli ndryshime masive pozitive në të drejtat e njeriut, strehimin, arsimin, kujdesin shëndetësor, lirinë e lëvizjes dhe më shumë.
Më pas, 27 Prilli u bë Dita e Lirisë dhe u caktua një festë publike për të festuar fundin e aparteidit.
Megjithatë, zgjedhjet shumëracore nuk e fshinë ndikimin e aparteidit. Plagët e shtypjes mbeten, veçanërisht në formën e pabarazisë masive ekonomike, të cilën qeveritë e njëpasnjëshme nuk kanë arritur ta trajtojnë gjatë 30 viteve të fundit. Korrupsioni gjithashtu ka qenë i shfrenuar, ndërsa ofrimi i shërbimeve bazë ka qenë i pamjaftueshëm.
Trashëgimia e Aparteidit qëndron gjithashtu në peizazhin e vendit, i cili ishte demarkuar përmes segregacionit dhe shpronësimit. Një vizitë e thjeshtë në plazh, për shembull, ngjall kujtime të njerëzve me ngjyrë të fshehur nëpër shkurre për të shmangur policinë e aparteidit që detyroi një bregdet vetëm për të bardhët. Një shëtitje në një rrugë të caktuar na kujton shtëpitë e familjeve të zeza, me ngjyrë dhe indiane të shkatërruara nga regjimi i aparteidit për t’u hapur rrugë lagjeve të të bardhëve. Deri më sot, pabarazia e strehimit ende bie kryesisht përgjatë vijave racore.
Këto realitete kanë nënkuptuar që lufta demokratike ka vazhduar gjatë 30 viteve të fundit, me afrikano-jugorët që kanë fituar shumë nga ndryshimet më të rëndësishme jo përmes votimit, por përmes protestës.
Fushata e Veprimit të Trajtimit të fundit të viteve 1990 dhe fillimit të viteve 2000 i mobilizoi njerëzit që të mblidhen dhe të detyrojnë qeverinë të pranojë realitetin e përhapjes së HIV-it dhe të sigurojë barna antiretrovirale ndërsa epidemia e AIDS-it shkatërroi kombin tonë.
Në vitin 2005, një grup banorësh të kasolleve në vendbanimet informale formuan bazën Abahlali Mjondolo, një kolektiv socialist bazë, për të kërkuar të drejtat e strehimit për njerëzit pa tokë që u zhvendosën me forcë nën sundimin e aparteidit dhe u ndaluan të zotëronin prona. Strategjia kryesore e protestës së grupit për barrikadimin e vendbanimeve për të parandaluar autoritetet lokale që të dëbojnë banorët e kasolleve ka qenë aq e suksesshme sa kolektivi tani ka mbi 100,000 anëtarë aktivë dhe ka detyruar zyrtarët qeveritarë të respektojnë të drejtat e strehimit.
Dhe në vitin 2015, protestuesit studentorë #FeesMustFall sfiduan dhunën e jashtëzakonshme të policisë në kampuse për të bllokuar me sukses rritjen e planifikuar të shkollimit nga universitetet, për të shtyrë qeverinë të rrisë fondet për studentët dhe për të detyruar çështjet e studentëve në agjendën politike kombëtare.
Këta janë vetëm disa shembuj të aksioneve të protestës që kanë arritur në faqet e para dhe transmetimet e lajmeve. Por ka demonstrata pothuajse të përditshme për çështje të ndryshme si mosmarrëveshjet e punës, dhuna me bazë gjinore dhe ofrimi i shërbimeve që media nuk i mbulon aq shumë, por janë po aq të rëndësishme.
Në të vërtetë, Afrika e Jugut ka një nga normat më të larta të protestave në botë, me demonstrata të rregullta që mbahen që nga vitet 1970.
Kultura jonë e protestës është një trashëgimi e viteve të aparteidit. Aparteidi nuk mbaroi sepse supremacistët e bardhë në pushtet zhvilluan një ndërgjegje. Njerëzit sistematikisht dhe kolektivisht e minuan atë me protesta të qëndrueshme. Kjo traditë vazhdon edhe sot.
Por arsyeja kryesore që ne protestojmë kaq shumë është e thjeshtë: pushteti i njerëzve funksionon. Ose, siç tha aktivisti i komunitetit Bhayiza Miya: “Protesta e vërtetë është e vetmja gjuhë që qeveria kupton”.
Nuk ka iluzione
Një mësim tjetër nga 30 vitet e fundit në Afrikën e Jugut është që të mos i merrni kurrë si të mirëqena të drejtat dhe liritë. Në praktikë, kjo do të thotë të jesh thellësisht cinik për të fuqishmit.
Në Afrikën e Jugut, ne nuk mund të supozojmë se politikanët tanë, gjyqësori dhe zbatimi i ligjit kanë në zemër interesat tona më të mira. Në fund të fundit, aparteidi ishte ligji, i mbështetur dhe i zbatuar nga shteti. Prandaj, shumë prej nesh janë skeptikë ndaj gjendjes së sotme.
Kjo është një arsye pse nismat e drejtuara nga qytetarët e Afrikës së Jugut që synojnë monitorimin e buxhetit, transparencën, drejtësinë sociale, korrupsionin dhe barazinë janë disa nga më të fuqishmet në botë. Në të vërtetë, mekanizmat tanë të mbikëqyrjes – duke përfshirë çështjet gjyqësore, kërkesat e shoqërisë civile për transparencë, gazetarinë investigative dhe demonstratat publike – janë aq të forta sa ndihmuan në zbulimin e korrupsionit të shfrenuar dhe kapjen e shtetit që çoi në rrëzimin e Jacob Zuma nga presidenca në 2018.
Lëvizja e gjerë për ta mbajtur Zuma përgjegjëse nxjerr në pah një mësim të tretë që kemi mësuar që nga viti 1994: Të gjithë duhet të marrin pjesë që demokracia të ketë sukses.
Nën aparteidin, nuk kishte “sektor të shoqërisë civile”. Të gjithë – nga studentët, sindikatat, muzikantët e stjuardesat – iu bashkuan luftës.
Lëvizjet e sotme janë më efektive kur njerëzit në të gjithë shoqërinë marrin pjesë pavarësisht nga raca, klasa, gjinia, shtetësia dhe mosha. Po kështu, përpjekjet e ndihmës së ndërsjellë në bazë, të cilat ofrojnë gjithçka, nga ushqimi tek kujdesi për të moshuarit, tregojnë sesi afrikano-jugorët bashkohen instinktivisht për të formuar një rrjet sigurie kur sektori shtetëror dhe ai privat dështojnë.
Megjithatë, ne nuk kemi iluzione për kushtet e rënda në të cilat jetojnë sot shumë në Afrikën e Jugut.
Gjëra të tmerrshme kanë ndodhur këtu nën demokraci, pavarësisht përpjekjeve tona për t’i mbajtur udhëheqësit përgjegjës. Nuk ka ende drejtësi për masakrën e Marikanës të vitit 2012, kur policia vrau dhjetëra minatorë platini që kërkonin një rritje modeste pagash. Nuk ka ende drejtësi për vdekjen e më shumë se 140 pacientëve në vitin 2016, pasi ata u zhvendosën në objekte psikiatrike nën standarde në provincën Gauteng, ku u përballën me neglizhencë dhe uri.
Më tej, demokracia jonë ka prodhuar në mënyrë efektive sundimin njëpartiak në nivel kombëtar, me Kongresin Kombëtar Afrikan (ANC) që ka fituar gjashtë palë zgjedhje radhazi që nga viti 1994.
Ndërsa ka disa arsye të mira për fitoret e përsëritura të ANC, duke përfshirë frikën e një rikthimi në aparteid dhe shqetësimet për aftësitë e partive të tjera për të menaxhuar burokracinë shtetërore, nuk mund të mohohet se demokracia e re e Afrikës së Jugut vuan pa shumë parti të qëndrueshme kombëtare.
Por edhe kjo mund të ndryshojë.
Në maj, ANC për herë të parë do të përballet me sfidues seriozë kombëtarë, me Aleancën Demokratike, Luftëtarët e Lirisë Ekonomike të krahut të majtë dhe Partinë e re MK të Zuma që dalin si pretendentë që mund të detyrojnë qeverinë tonë të parë të koalicionit që nga fillimi i demokracisë.
Është një shenjë se demokracia elektorale e Afrikës së Jugut po maturohet dhe është e drejtë të thuhet se protestat dhe organizimi i qytetarëve na ndihmuan të arrijmë këtë moment historik.
Pra, në këtë vit të 30-vjetorit të fundit të aparteidit dhe fillimit të demokracisë, afrikano-jugorët e të gjitha prejardhjeve do të kenë shumë për të menduar për të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen, ndërsa votimi i majit afrohet.
Por si në prill 1994, votimi ynë do të jetë vetëm një hap.
Pas kësaj, ne do të kthehemi në rrugë, sallat e gjyqit dhe komunitetet ku do të vazhdojë puna e vështirë dhe e përditshme për t’u kujdesur për demokracinë tonë.