Në vitin 1989, unë punoja në librarinë B. Dalton në qendrën tregtare Americana Manhasset në Long Island, N.Y., kur Ajatollah Ruhollah Khomeini dha fetvanë e tij kundër Salman Rushdie. Isha 17 vjeç. Ajo që tashmë ishte një punë ëndërruese për një adoleshent të lexueshëm u kthye në diçka tjetër: një zgjim politik.
Si shumica e fëmijëve të asaj epoke, unë kisha qenë prej kohësh i vetëdijshëm për Revolucionin Islamik të vitit 1979 dhe pastaj për krizën e pengjeve, edhe pse isha shumë i vogël për të lexuar lajmet në atë kohë. Një përshkrim i papërpunuar i asaj që duhet t’i bëhej “Ajatollahut” ishte lyer me shkronja të trasha dhe të zeza në një mur jashtë shkollës fillore në të cilën i kisha ndjekur mësimet. Duke e parë çdo ditë, kisha një ndjenjë të frikshme fëmijërore si “Dikush mund të futej në telashe”.
Vetëm kur u dha fetvaja kuptova: Ky është lloji i telasheve që ia vlen t’i përgjigjemi. Menaxheri i dyqanit tonë na tha se libraria “B. Dalton” kishte vendosur të vazhdonte të shiste “Vargjet Satanike”, roman që e kishte provokuar fetvanë e ajatollahit. Disa nga kolegët e mi punonjës mund të mos kenë dashur asgjë të bëjnë me të. Në fund të fundit, disa librari në Shtetet e Bashkuara ishin sulmuar me zjarr. Por, si shumica e kolegëve të mi, unë menjëherë kalova nga frika në vendosmëri, duke u regjistruar për sa më shumë ndërrime që mund të merrja.
Libraria kishte marrë masa paraprake. Çdo ditë që vinim në punë, menaxheri na përditësonte për protokollet më të fundit. Në një moment, të gjitha kopjet e romanit u hoqën nga raftet e ekranet dhe u mbajtën në një dhomë prapa. Më vonë, ne mbajmë kopje të fshehura nën një banak në pjesën e pasme.
“Nëse dikush pyet nëse kemi apo jo, mendoni me kujdes përpara se të përgjigjeni,” na thanë. “Përgjigjuni rast pas rasti”.
Njëzet e pesë vjet më vonë, atëherë isha duke punuar në “The Times” si redaktor i “Book Review”, isha duke biseduar në një kafene me agjentin e Salman Rushdie, Andreë Wylie, në ditën kur vdiq Gabriel García Márquez. Ëylie sugjeroi që Rushdie të shkruante një shkrim vlerësues për García Márquez për “Book Review”.
Nuk kishte asnjë përgjigje tjetër përveçse po. Eseja e Rushdie, të cilën ai e dorëzoi të nesërmen, nuk kishte nevojë për redaktim. Kur u shfaq në kopertinën tonë, reagimi ishte i kënaqshëm, jashtëzakonisht pozitiv.
Në atë ese, Rushdie shkroi se si, pavarësisht nga vendet e tyre të ndryshme të origjinës dhe gjuhëve (për të, Indi dhe anglishtja; për García Márquez, Kolumbia dhe spanjishta), ai pa jetën e tij në punën e bashkëmoshatarëve të tij: “Unë i njihja kolonelët e García Márquez. dhe gjeneralët, ose të paktën homologët e tyre indianë dhe pakistanezë; peshkopët e tij ishin mullahët e mi; rrugët e tij të tregut ishin pazaret e mia”. Gjithashtu, ai shkroi, “në të dyja vendet feja ka një rëndësi të madhe dhe Zoti është i gjallë, dhe kështu, për fat të keq, janë të perëndishëm”.
Nuk ia dola kurrë ta bind Rushdin të shkruante përsëri për “Book Revieë”, sado herë që e pyeta, edhe pse ai e bëri një përjashtim për një koleg në vitin 2019.
Përndryshe, ai gjithmonë lutej me dashamirësi; ai tregonte se ose po punonte për një roman tjetër ose po udhëtonte. Por, botimi i Rushdie në gazetën tonë, mbetet pika më e lartë nga nëntë vitet e mia të redaktimit të Book Revieë. Sa me fat që ishim.
Çfarë ka mbetur për të thënë në lidhje me sulmin e tmerrshëm ndaj Rushdie javën e kaluar në Institutin Chautauqua në Nju Jork, një vend me pak siguri sepse ndihej gjithmonë kaq i sigurt? Për faktin se pas gjithë këtyre viteve akti i shkrimit të letërsisë artistike u dënua me dhunë?
Më kujtohet koha kur isha në librarinë “B. Dalton”, kur pas fetvasë, klientët erdhën me shumicë aty. Disa i vendosnin kopjet e tyre në banak të librit “Rrezik i qartë dhe i pranishëm”, “Gjysma e errët” dhe e fundit Nelson DeMille përpara se të thoshin, “Nuk e di nëse është gjëja ime, por do të doja të blija një kopje e atij ‘Vargjet Satanike’”. Të tjerët shkuan drejt e te arka dhe pyetën nëse po e mbanim atë që e mendonim si “Libri”. “Ne duhet ta mbështesim atë,” do të thoshin ata. Këta klientë u bënë një lloj tjetër frymëzimi.
Sepse nuk është vetëm jetike që autorët të vazhdojnë të shkruajnë libra që mund të sfidojnë dhe ndoshta të ofendojnë ndjeshmëritë ose shenjtëritë e disa njerëzve.
Nuk është jetike vetëm që botuesit të vazhdojnë të qëndrojnë pranë këtyre autorëve, t’i mbrojnë dhe promovojnë dhe të jenë krenarë për ta, dhe që përkthyesit të vazhdojnë t’i bëjnë ato fjalë të disponueshme për audiencën globale.
Nuk është vetëm jetike që libraritë të vazhdojnë t’i shesin ato libra, edhe nëse anëtarët e stafit të tyre nuk pajtohen ose nuk i miratojnë ato ose edhe nëse kanë frikë se disa në komunitetet e tyre do t’i kundërshtojnë.
Është gjithashtu jetike që lexuesit të vazhdojnë të lexojnë veprat që mbështesin ata autorë. Në fund të fundit, është gatishmëria e lexuesve për të trajtuar libra sfidues që lejon një kulturë të mbetet e hapur dhe të lulëzojë.
Janë lexuesit e Rushdie, në fund të fundit, ata që javën e kaluar mund të kenë ndihmuar fjalë për fjalë në shpëtimin e tij. “Ne jemi shumë mirënjohës për të gjithë anëtarët e audiencës që me guxim u hodhën në mbrojtje të tij dhe i dhanë ndihmën e parë, së bashku me policinë dhe mjekët që janë kujdesur për të dhe për derdhjen e dashurisë dhe mbështetjes nga e gjithë bota,” tha djali i Rushdie, Zafar. në një deklaratë pas sulmit. Janë lexuesit ata që do të vazhdojnë t’i lexojnë romanet e tij vite më pas ata që do t’i mbajnë gjithmonë gjallë fjalët e Salman Rushdie.