Është e padrejtë – por qytetarëve të Kosovës u mungon një mjet themelor për të mbrojtur të drejtat e tyre njerëzore nga institucionet e tyre të padrejta, të pavullnetshme ose të pakujdesshme.
Ky mjet i dobishëm përdoret nga evropianët nga Ishujt Balearik deri në Baku, duke ofruar një zgjidhje ligjore përfundimtare kur gjithçka tjetër dështon për arsye të ndryshme të një natyre të ligë ose të pakujdesshme.
Unë flas për Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, GJEDNJ, instancën përfundimtare gjyqësore në dispozicion për qytetarët evropianë, vendet e të cilëve janë anëtarë të Këshillit të Evropës.
Kosova nuk është anëtare e Këshillit të Evropës, KiE dhe nuk ka qasje në GJEDNJ, kështu që qytetarët e saj janë thelbësisht “të klasit të dytë” në krahasim me bashkëmoshatarët e tyre në Ballkan dhe në kontinentin më të gjerë.
Kosova gjithashtu nuk është palë në një numër konventash të rregulluara përmes anëtarësimit në KiE dhe nuk mund të marrë pjesë apo të votojë në diskutimet që kanë të bëjnë me Kosovën në Asamblenë Parlamentare të KiE.
Një thënie popullore latine në Evropën Qendrore dhe Lindore, Nihil de nobis, sine nobis – “Asgjë për ne, pa ne” – ka qenë objektivi i Kosovës për dekada të tëra kur ka të bëjë me diskutimet, rezolutat dhe vendimet e marra për Kosovën në organizatat kryesore shumëpalëshe, duke përfshirë Këshilli i Evropës.
Qeveritë e njëpasnjëshme të Kosovës që nga Shpallja e Pavarësisë në vitin 2008 kanë shpallur synimin për t’iu bashkuar Këshillit të Evropës si një anëtar i plotë dhe sovran.
Në disa aspekte, është një nga organizatat “më të lehta” për t’u anëtarësuar, pasi aktet nënligjore të saj kërkojnë një shumicë prej dy të tretash për të gjitha vendimet, pa të drejtën e vetos së lejuar për asnjë anëtar ekzistues.
Meqenëse më shumë se dy të tretat e shteteve të saj anëtare e njohin Kosovën si të pavarur dhe madje disa jonjohës si Greqia kanë shprehur në të kaluarën mbështetje për pranimin e Kosovës në organet shumëpalëshe, anëtarësimi i mundshëm i Kosovës ishte një temë e diskutimeve serioze për më shumë se 15 vjet., si brenda ashtu edhe në ndërveprimet diplomatike të Kosovës me aleatët e saj.
Kosova tashmë është anëtare e FMN-së, Bankës Botërore, BERZH-it, Komitetit Olimpik Ndërkombëtar dhe disa nismave rajonale.
Në vitin 2011, unë i drejtova përpjekjet për procesin e anëtarësimit të Kosovës në KiE nga pozita e Zëvendës Ministrit të Jashtëm i ngarkuar me koordinimin e proceseve të anëtarësimit në ato shumëpalëshe. Një sërë dokumentesh pozicionesh të hulumtuara nga ekspertë të shquar ndërkombëtarë dhe të çështjeve të jashtme dhanë një hartë të qartë të përfitimeve dhe metodologjisë së anëtarësimit.
Ishte e qartë në atë kohë, megjithatë, se pranimi i Kosovës nuk u mbështet nga aleatët kryesorë në këto ditë të para të ekzistencës së Kosovës si shtet i pavarur.
Një arsye ishte se megjithëse konsensusi nuk është një kërkesë, ai ishte ende i dëshirueshëm dhe ishte përdorur gjithmonë kur KiE ra dakord të pranonte anëtarë të rinj.
Rusia, Serbia dhe shumë vende të tjera nuk do të kishin asnjë të tillë. Disa parti politike skeptike edhe brenda vendeve njohëse gjithashtu bënë një votim të mundshëm në Asamblenë Parlamentare të CoE jo të sigurta.
Arsyeja e dytë ishte që t’i jepej pak kohë dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, i cili ishte i fokusuar në një “marrëveshje ligjërisht të detyrueshme të normalizimit të plotë me qendër njohjen reciproke”, e cila do të zhbllokonte anëtarësimet e Kosovës në një atmosferë më pak të polarizuar.
E thënë kështu, Kosova nuk ka ndenjur duarkryq në pritje të ogureve të mira nga dialogu. Nga viti 2011 deri në vitin 2015, është zhvilluar një plan dhe është rënë dakord me vendet aleate për të filluar një proces hap pas hapi të rritjes së ndërveprimit të Kosovës me KE-në: aplikimi me sukses për anëtarësim në organe të specializuara të pavarura brenda ekosistemit të KiE si Komisioni i Venecias dhe Banka për Zhvillim e Këshillit të Evropës; fillimi i inkorporimit të njëanshëm të disa prej konventave kyçe për të drejtat e njeriut, siç është Konventa e Stambollit; madje hapja e Konsullatës së Përgjithshme në Strasburg për të lehtësuar komunikimin më të mirë dhe më të shpejtë ndërmjet Prishtinës dhe KE-së.
Lobimi i suksesshëm që Kosova të bëhet anëtare e dy marrëveshjeve të pjesshme me KiE-në, Komisionin e Venecias dhe Bankën e Zhvillimit të KiE-së, në vitin 2014, testoi ujërat e mbështetjes dhe i mundësoi Kosovës të përfitojë realisht nga këto organe.
Kosova që atëherë ka përfituar nga të paturit e Komisionit të Venecias si një arbitër i pavarur i kushtetutshmërisë së një numri ligjesh të rëndësishme, ndërsa disa projekte të rëndësishme janë financuar nga Banka për Zhvillim e KiE, siç është linja e fundit e kredisë e dedikuar për përmirësimin e kushteve të jetesës për shtresat vulnerabël. familje të margjinalizuara dhe me të ardhura të ulëta deri në mesatare në të gjithë vendin.
Pranimi i Kosovës në organizatat e mëdha ndërkombëtare kushtëzohet me mbështetjen e plotë të vendeve njohëse, të udhëhequra nga i ashtuquajturi Kuinti i SHBA-së, Francës, Gjermanisë, Britanisë së Madhe dhe Italisë.
Kjo mbështetje, nga ana tjetër, kushtëzohet me pjesëmarrjen aktive të Kosovës në dialogun me Serbinë. Shanset e anëtarësimit të Kosovës u rritën në mënyrë dramatike pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Ohrit në vitin 2023. Një artikull kyç në këtë marrëveshje kërkonte që Kosova të kishte aftësi të pakufizuara për t’iu bashkuar organizatave ndërkombëtare. Largimi i Rusisë nga KiE gjithashtu përmirësoi shifrat e Kosovës në procesin e votimit si në Asamblenë Parlamentare ashtu edhe në Komitetin e Ministrave.
Menjëherë pas arritjes së marrëveshjes së Ohrit (edhe pse vendimtare – e pa nënshkruar), anëtarësimi i Kosovës mori një shtytje kur Komiteti i Ministrave të KiE-së miratoi aplikacionin e Kosovës dhe e përpunoi atë në hapin tjetër zyrtar, shqyrtim nga Asambleja Parlamentare e KiE.
Asambleja Parlamentare e KiE emëroi ish-ministren greke Dora Bakoyanis raportuese për sundimin e ligjit në Kosovë dhe parakushtet e tjera që aplikimi i saj të kalojë pengesën e fundit dhe votën e plotë në AP.
Këtu u bë jashtëzakonisht i rëndësishëm një mosmarrëveshje e vjetër juridike ndërmjet manastirit të Kishës Ortodokse Serbe në Deçan dhe autoriteteve lokale, sine qua non për perspektivën e anëtarësimit të Kosovës.
Që nga viti 2016, qeveritë e njëpasnjëshme të Kosovës refuzuan të zbatojnë vendimet e Gjykatës Supreme dhe Gjykatës Kushtetuese që i jepnin manastirit të drejtën mbi 24 hektarë tokë. Partia e kryeministrit Albin Kurti ishte e bindur se nuk do të heqin dorë nga “dhënia e tokës manastirit” dhe i quajti gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese si “mundësues të vendimeve të [Sllobodan] Millosheviqit”.
Deri në vitin 2022, si kryetari i Kuvendit, Glauk Konjufca, ashtu edhe ministri i Mjedisit, Liburn Aliu, hodhën poshtë çdo nocion për pranimin e vendimeve të gjykatave.
Megjithatë, presioni i jashtëzakonshëm perëndimor i kombinuar me realitetet e agjendës së punës të Këshillit të Evropës e kanë bërë kryeministrin Kurti të kafshojë plumbin.
Ai tani në thelb ka urdhëruar Agjencinë Kadastrale të Kosovës që tokën e kontestuar t’ia kalojë Manastirit të Deçanit. Kjo ndodhi në margjinat e vizitës tre-ditore të të dërguarit amerikan Gabriel Escobar. Çështja e respektimit të të drejtave pronësore të murgjve të Deçanit ka qenë në agjendën kryesore të administratës amerikane, madje ka hyrë në pikat e bisedimeve të Presidentit Joe Biden dhe Sekretarit të Shtetit Blinken gjatë tetë viteve të fundit.
Çfarë ndodh më pas?
Raportuesi Special Bakojanis do t’i raportojë Komisionit për Barazinë e Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës në ditët në vijim. Mund të pritet një reagim pozitiv. Një Komision tjetër për Çështje Juridike tashmë kishte një shënim se nuk ka pengesa ligjore që Kosova të bëhet anëtare e KiE.
Nëse komisionet nuk e bllokojnë procesin, mund të pritet një votim i plotë në Asamblenë Parlamentare deri në mes të prillit. Nëse dy të tretat e deputetëve të përfaqësuar atje votojnë pozitivisht, çështja shkon tek organi më i lartë ekzekutiv, Komiteti i Ministrave, i cili mund të votojë për pranimin e Kosovës tashmë në mes të majit në takimin e tyre vjetor në Strasburg. Nëse ka vullnet të mirë, Kosova mund të bëhet anëtarja më e re e KiE deri në këtë pranverë.
Dilema e vetme është nëse dy elementë të tjerë të dukshëm në raportin e Bakkoyanis të shkurtit 2024 bëhen kushte të vështira, përkatësisht çështja e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe si dhe çështja e shpronësimit të tokës në komunat me popullsi serbe. As kriteret nuk janë realisht ligjore, por të dyja kanë qenë pika debati mes mbështetësve perëndimorë të Kosovës dhe qeverisë së Kurtit.
Qytetarët e Kosovës do të përfitojnë jashtëzakonisht shumë nga anëtarësimi në KE. Diplomacia e Kosovës aktualisht është në nivelin më të lartë për shkak të një sërë keqkuptimesh dhe keqkomunikimi, dhe qeveria e Kosovës aktualisht është nën sanksionet e BE-së për shkak të rolit të saj të perceptuar negativ në përshkallëzimin e krizës në Kosovë.
Anëtarësimi i Kosovës në KiE do të sjellë përfitime të shumëfishta, nga qasja në gjykatën më të lartë të të drejtave të njeriut e deri te bashkimi me dhjetëra konventa ndërkombëtare. Do të ketë një përfitim shtesë: Unioni Evropian i Transmetuesve, i cili organizon Eurovizionin, është i hapur vetëm për anëtarët e Këshillit të Evropës. Pranimi i Kosovës në KiE do të hapë rrugën drejt anëtarësimit në EBU dhe pjesëmarrjes së mundshme të muzikantëve kosovarë në konkursin e vitit 2025.
Duke marrë parasysh shtrirjen globale të disa prej yjeve të muzikës me origjinë nga Kosova, si Dua Lipa dhe Rita Ora, nuk është e pamenduar që rruga e Kosovës drejt lavdisë së Eurivizionit mund të jetë hapur nga nevojat bujqësore të disa murgjve të izoluar në një manastir mesjetar në Kosovën perëndimore.