Kur njerëzit mendojnë për Meksikën përpara Hernán Cortéz kolonistit të madh spanjoll, ata automatikisht mendojnë për Aztekët, por ajo që ata nuk dinë është se P’urhépecha ekzistonte në të njëjtën kohë – dhe ata ishin një mbretëri kaq e fuqishme saqë ishin një nga grupet e vetme indigjene në Meksikë që Aztekët nuk arritën t’i pushtonin.
Një asistent profesor i historisë mjedisore indigjene në Universitetin e Kalifornisë, Los Anxhelos Fernandoo Perez Montesinos ka thënë se kjo është një mënyrë shumë e zakonshme për t’iu referuar P’urhépechas dhe historisë së tyre, por kjo është për shkak se ne e dimë se P’urhépechas ishin po aq të fuqishëm sa Aztekët, njofton BBC.
Ai shpjegoi se Aztekët u përpoqën të luftonin P’urhépecha në betejë, por nuk mundën t’i mposhtnin ata.
Midis shekullit të 14-të dhe fillimit të shekullit të 16-të, P’urhépechas dominuan Meksikën perëndimore me një popullsi të vlerësuar prej më shumë se një milion; Tzintzuntzan ishte kryeqyteti i tyre, ku jetonte irecha ose sundimtari.
Ndërsa, Aztekët, sundonin në Meksikën Qendrore dhe perandoria P’urhépecha i pengoi ata të grumbullonin territore në veri dhe perëndim.
Sipas Jahzeel Aguilera Lara, një gjeograf dhe studiues në Universitetin Kombëtar Autonom të Meksikës, “Yácatat e Tzintzuntzan” – “vendi i kolibrit” – janë strukturat piramidale më të ruajtura në rajon. Përveç të mësuarit për arkitekturën P’urhépecha publike, vizitorët do të mësojnë gjithashtu për mënyrën në të cilën P’urhépecha e kuptuan botën dhe rëndësinë që liqeni Pátzcuaro kishte për ta.
Perandoria zgjodhi këtë zonë për një arsye: lugina është shtëpia e një liqeni kolosal me disa ishuj të banueshëm, peshq të shumtë dhe një peizazh rrethues të harlisur me male të mbuluara me pisha. Zona është aq spektakolare sa P’urhépechas besonin se liqeni ishte një portë për në parajsë.
“Ky është një rajon shumë i rëndësishëm për shfaqjen e P’urhépecha në gjendjen parahispanike të historisë sonë,” tha Sandra Gutiérrez De Jesus, një P’urhépecha indigjene dhe profesoreshë e Studimeve të Amerikës Latine dhe studimeve Chicanoa në Kaliforni, Universiteti Shtetëror, Los Anxhelos.
Por kur spanjollët arritën në pellgun e liqenit Pátzcuaro midis 1521 dhe 1522, ata kapën sundimtarin P’urhépecha dhe e detyruan perandorinë të hiqte dorë nga pushteti i saj. Megjithatë, historianët e konsiderojnë këtë tranzicion më paqësor sesa rrethimi i Aztekëve. Populli P’urhépecha iu dha më shumë autonomi sesa homologët e tyre aztekë, dhe elitat P’urhépecha vazhduan të kishin ndikim dhe autoritet mbi rajonin.
Asgjë nuk mund të bëhej pa lejen ose lejen e elitave P’urhépecha. Mënyra tradicionale për të parë gjërat është se spanjollët erdhën dhe bënë si deshën, por ajo që ne dimë tani është se spanjollët gjithmonë duhet të pyesnin dhe negocionin me elitat e P’urhépecha në mënyrë që të qëndronin në krye.
Edhe pse perandoria fitoi fuqi të jashtëzakonshme dhe la pas një trashëgimi të pabesueshme, Perandoria P’urhépecha është lënë kryesisht jashtë ligjërimit meksikan, e lënë në hije, dhe gati e harruar nga historia nga Aztekët.
“Kjo ka të bëjë më shumë me mënyrën se si doli nacionalizmi meksikan në shekujt e 19-të dhe të 20-të – gjithçka bazohet në qytetin e Meksikës dhe narrativa e identitetit meksikan u ndërtua kryesisht rreth trashëgimisë së aztekëve”, ka thënë Pérez Montesinos.
Gjithashtu, për shkak se ka më shumë narrativa të betejave, luftërave dhe rezistencës kundër spanjollëve, ka shumë më tepër material për një histori epike nga aztekët, ndërsa me P’urhépechas, ju nuk keni të njëjtin lloj drame.