Në mëngjesin e 7 tetorit 2023, Monim Haroun u zgjua nga një telefonatë nga një mik në Sudan.
“Xhanjaweed vranë vëllain tim” i tha miku me zë të dridhur. Xhanjaweed ishte milicia arabe sudaneze përgjegjëse për vrasje masive, përdhunime dhe dëbime gjatë gjenocidit në Darfur në vitet 2000.
Haroun, një refugjat sudanez që jeton në Jerusalem, ndodhej në atë kohë në Çad, ku po vizitonte një kamp refugjatësh të menaxhuar nga organizata humanitare ku punonte, HIAS. Ai ende nuk e kishte parë se çfarë po ndodhte në Izrael dhe fillimisht nuk kuptoi se për çfarë fliste miku i tij.
Ndërsa filloi të shfletonte lajmet dhe pa çfarë po ndodhte në Izrael, ai e pyeti mikun nëse me “Xhanjaweed” ai e kishte fjalën për Hamasin. “Po”, u përgjigj miku.
Vëllai i mikut, Adam Mohammed Barima, ishte një azilkërkues sudanez dhe një nga rreth 1,200 personat e vrarë nga Hamasi gjatë pushtimit të jugut të Izraelit më 7 tetor. Barima punonte si pastrues në jug të Izraelit, ku kishte jetuar prej vitesh pasi kishte ikur nga Darfuri pas vrasjes së babait të tij gjatë gjenocidit të kryer kryesisht nga Xhanjaweed.
Për rreth 6,600 azilkërkues sudanezë që jetojnë në Izrael, tha Haroun, Hamasi është si Xhanjaweedi.
“E ndjenë se Hamasi bëri pikërisht atë që Xhanjaweed bëri në Darfur dhe në malet Nuba”, tha ai. Për shumë prej tyre, sulmet e udhëhequra nga Hamasi ishin një rikthim i dhimbshëm në traumat që kishin përjetuar.
Pothuajse menjëherë, Haroun u përmbyt me telefonata nga sudanezë të tjerë që jetonin në Izrael. Shumë prej tyre kërkonin ndihmë për t’u bashkuar me Forcat e Mbrojtjes së Izraelit (IDF) për të luftuar.
“Kur nuk mund ta bënin këtë, ata u ofruan vullnetarë për të ndihmuar viktimat dhe komunitetet e sulmuara”, tha ai.
Për shumë refugjatë sudanezë në Izrael, sulmet e Hamasit ishin vetëm një shtresë e re tronditjeje. Përveç dhimbjes që shkaktoi 7 tetori dhe pasojat e tij, ata po shikonin të pafuqishëm teksa një tjetër katastrofë po përfshinte vendlindjen e tyre, një luftë civile brutale që e ka zhytur sërish Sudanin në vrasje masive, uri dhe dëbime.
Një luftë që po shkatërron gjithçka
Që nga prilli i vitit 2023, Sudani është copëtuar nga luftimet mes Forcave të Armatosura Sudaneze (SAF) dhe Forcave të Mbështetjes së Shpejtë (RSF), të udhëhequra nga ish-komandanti i Xhanjaweedit, Mohamed Hamdan Dagalo. Dhuna e re ka shkaktuar atë që shumë e përshkruajnë si krizën më të rëndë humanitare në botë, me vrasje masive, uri dhe dëbime në shkallë që tejkalojnë shumë Gaza-n, por që marrin vetëm një pjesë të vogël të vëmendjes ndërkombëtare.
Sipas OKB-së, më shumë se 150,000 persona janë vrarë drejtpërdrejt që nga shpërthimi i konfliktit, ndërsa agjencitë humanitare paralajmërojnë se numri real është shumë më i lartë.
Kjo luftë ka shkaktuar krizën më të madhe të zhvendosjeve në botë, me mbi 11 milionë njerëz të detyruar të braktisin shtëpitë, 8.6 milionë brenda vendit dhe më shumë se 3 milionë që kanë ikur në Çad, Sudanin e Jugut dhe Egjipt. Komiteti Ndërkombëtar i Shpëtimit e ka quajtur këtë “krizën më të madhe dhe më të shpejtë të zhvendosjeve të regjistruar ndonjëherë”.
Në ditët e fundit, situata është përkeqësuar edhe më shumë, me raportime për masakra gjatë marrjes nën kontroll të qytetit El-Fasher nga RSF-ja pas një rrethimi 18-mujor.
OKB-ja tha se ka marrë raporte “tronditëse” për ekzekutime, dhunë seksuale dhe sulme ndaj civilëve nga RSF-ja. Aleanca e njohur si “Forcat e Përbashkëta”, që mbështet ushtrinë sudaneze, akuzoi RSF-në për ekzekutimin e mbi 2,000 civilëve të paarmatosur brenda pak ditësh.
“Shkalla e tmerrit që kam dëgjuar nga të mbijetuarit që kanë arritur në Çad është e papërshkrueshme”, tha Haroun, tani drejtor i Departamentit të Avokimit dhe Partneriteteve në HIAS Israel, që ndihmon refugjatët, përfshirë ata të zhvendosur nga lufta e vitit 2023.
Ai shpjegon se civilët janë “të bllokuar mes tri elementeve vdekjeprurëse: dhunës, sëmundjeve dhe urisë”.
Të dyja palët — si ushtria, ashtu edhe RSF-ja — kanë bombarduar zona të populluara, duke synuar shpesh grupe etnike specifike. Raportet nga Darfuri dhe Kordofani flasin për komunitete të tëra të fshira nga harta.
Vetëm nga shkurti deri në maj 2025, masakrat e raportuara në rajonet White Nile, North Darfur dhe El Fasher lanë mbi 1,500 të vdekur. RSF-ja akuzohet për gjenocid kundër popullsisë Masalit në Darfur.
Sulmet ndaj spitaleve, mungesa e pajisjeve mjekësore dhe sëmundjet si kolera dhe fruthi po marrin jetë çdo ditë. “Refugjatët më tregojnë se në rrugën drejt Çadit kalojnë pranë trupave të pajetë”, tha Haroun.
Bujqësia, burimi kryesor i jetesës, është shkatërruar plotësisht. Sipas të dhënave zyrtare, rreth 25 milionë njerëz — dy të tretat e popullsisë së Sudanit — përballen me uri ekstreme ose urinë, përfshirë 16 milionë fëmijë.
Një tragjedi që bota nuk po e sheh
Pavarësisht përmasave katastrofike, reagimi ndërkombëtar ka qenë thuajse inekzistent. Mediat kanë raportuar pak, protestat janë të rralla dhe qeveritë kanë bërë pak ose aspak për të ndalur dhunën.
Në shtator, Këshilli Norvegjez për Refugjatët, Këshilli Danez për Refugjatët dhe Mercy Corps publikuan një deklaratë të përbashkët duke denoncuar “heshtjen shurdhuese” të botës.
“Niveli i vuajtjeve që populli sudanez ka përjetuar muajt e fundit është i paimagjinueshëm”, thuhej në deklaratë, ndërsa paralajmërohej se plani humanitar i OKB-së është financuar vetëm 41%.
Ndërkohë, hetimet e pavarura të OKB-së kanë akuzuar si RSF-në ashtu edhe SAF-in për krime të luftës dhe krime kundër njerëzimit, por nuk kanë shpallur zyrtarisht gjenocid, duke thënë se mungojnë provat për “qëllim të drejtpërdrejtë”.
“Ndërkohë që njerëzit po vdesin nga uria çdo ditë, bota merret me debate semantike”, thuhej në raport.
Heshtja që lëndon
Për Anwar Suliman, një refugjat sudanez që jeton në Izrael që nga viti 2008, kjo heshtje është e dhimbshme. Ai kishte ikur nga Darfuri në vitin 2003, gjatë gjenocidit të parë.
“Kur ika në vitin 2003, bota po na shikonte. Njerëzit ndihmonin, dhuronin, kontribuonin. Sot, pas 20 vitesh, asgjë. Është e fshehur, e injoruar. Askush nuk flet për këtë, sikur të mos ekzistojë më”, tha ai.
Shumë sudanezë mendojnë se shkaku i heshtjes është konflikti në Gaza, që ka marrë gjithë vëmendjen e botës, megjithëse numri i viktimave atje është shumë më i ulët.
Sipas Ministrisë së Shëndetësisë në Gaza, mbi 66,000 njerëz janë vrarë ose raportuar të zhdukur që nga 7 tetori 2023, ndërsa në Izrael ishin vrarë 1,200 persona dhe 251 ishin rrëmbyer.
Që atëherë, Afrika e Jugut ka paditur Izraelin në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, duke e akuzuar për gjenocid në Gaza — akuza që Izraeli i ka mohuar ashpër, duke insistuar se Hamasi përdor civilët si mburoja njerëzore.
Ndërsa shumë izraelitë dhe hebrenj e shohin këtë si dëshmi të standardeve të dyfishta dhe paragjykimeve kundër Izraelit, sudanezët si Haroun dhe Suliman e interpretojnë ndryshe: si shenjë të racizmit global kundër afrikanëve me ngjyrë.
“Bota kujdeset më pak për afrikanët e zinj. Po të ishim me ngjyrë tjetër, do të kishim më shumë mbështetje”, tha Haroun.
“Mediat dhe publiku global fokusohen tek Ukraina, Gaza e Izraeli, sepse njerëzit ndihen më afër me ta sesa me ne”.
Një tjetër burim sudanez, që foli në kushte anonimiteti, shtoi se edhe bota arabe dhe myslimane ka heshtur për tragjedinë e tyre. Edhe pse shumica e sudanezëve janë myslimanë dhe arabishtfolës, nuk ka pasur asnjë reagim nga shtetet që janë ngritur fuqishëm për Gazën.
Kjo, sipas tij, lidhet me racizmin e thellë ndaj afrikanëve të zinj që rrjedh nga trashëgimia e imperializmit arab dhe tregtisë trans-sahariane të skllevërve.
“Racizmin më të keq që kam përjetuar ka qenë nga palestinezët”, tha burimi që jeton në Izrael.
“Ata mendojnë se nuk kuptoj arabisht dhe më fyejnë para syve, madje edhe në xhami, duke më pyetur nëse jam vërtet mysliman sepse jam i zi”.
Edhe komunitetet, si afro-palestinezët, kanë raportuar diskriminim dhe përdorim të termave poshtërues si “abeed” (skllevër). Edhe në Izrael vetë, afrikanët shpesh përballen me racizëm të ngjashëm.
Sikur të mos mjaftonte kjo, qeveria sudaneze e mbështetur nga ushtria i ka detyruar qytetarët të dhurojnë para për Gazën, ndërsa vetë populli po vuan nga uria.
“Qeveria po na vret, njerëzit po vdesin nga uria — pse duhet të japim para për Gazën?”, pyeti burimi.
Një mësim i hidhur
Suliman tha se mësimi që po nxjerr populli sudanez është të mos presë më ndihmë nga askush.
“Po mësojmë të mbështetemi tek vetja. Ne organizohemi, ndihmojmë njëri-tjetrin, mbledhim fonde, flasim në media. Ndoshta nuk është mjaftueshëm, por është diçka”, përfundoi ai.
Marrë nga Times of Israel, përkthyer dhe përshtatur për Dukagjinin.