Shqipe Sylejmani, autorja e dy librave, “Barrë dhe Bekim” dhe “Dinjitet dhe Falje” është zgjedhur personazhi i vitit nga Komiteti Shqiptar në Zvicër për vitin 2022.
Autorja Sylejmani, në një intervistë ka thënë se ishte një surprizë dhe kënaqësi të merrja këtë nder.
Madje, Sylejmani ka cituar se ata e nderuan edhe me moderimin e festivalit tradicional zviceran, duke shtuar se që 125 vite asnjë moderim nuk ishte bërë nga kombësitë e huaja që jetojnë në Zvicër.
Ndër të tjera ajo ka thënë se puna për të, fillon tani, pas këtij çmimi.
Kryepersonazhja e dy librave të autores shqiptare, Shota udhëton në viset e ndryshme të botës, duke shpalosur çdo detaj të frymës shqipe.
Në librin e parë tek “Barrë dhe Bekim”, Shota jeton në Zvicër, pastaj ajo vendos të udhëtoj në trojet shqiptare.
Kështu që ajo në rrugëtimin e saj për t’u përmbushur udhëton duke njohur së afërmi gjitha detajet dhe ajo kupton që prejardhja e kulturës rrjedh nga bukuria.
Kurse në librin “Dinjitet dhe Falje”, Shota vjen si udhëtare e vendeve si Italia, Turqia, Anglia dhe Amerika duke njohur së afërmi arbëreshët dhe kulturën e ruajtur të shqiptarëve kudo në botë.
Intervista e plotë e shkrimtares, Shqipe Sylejmani për Dukagjinin.
Dukagjini: A mund të na tregoni se si ishte fëmijëria juaj?
Sylejmani: Fëmijërinë time e lidhi me shumë kujtime të bukura të familjes sime. Por sigurisht kjo ishte edhe koha ndër momente të vështira në Kosovë. Jetonim në Zvicër derisa pjesa tjetër e familjes ishte në Kosovë dhe edhe atëherë e ndjeja se një pjesë e imja ishte gjithmonë larg – më mungonte një pjesë e imja sepse zemrat tona qëndruan në Kosovë.
Dukagjini: Ju jeni nga Prishtina, pra, çfarë vendi zë në peshoren e historisë kontributi patriotik dhe shoqëror i Prishtinës, a mbetet përherë një vend i çmuar për shqiptarët?
Sylejmani: Unë mund të flas vetëm për veten time, ose të paktën për një pjesë të diasporës: Prishtina ka ende – dhe do të ketë gjithmonë – një vend të veçantë në zemrat tona dhe në historinë e shqiptarëve në mbarë botën.
Dukagjini: Përse zgjodhët të jeni një shkrimtare, është dëshirë nga fëmijëria?
Sylejmani: Gjithmonë kam qenë tregimtare: edhe si vajzë e vogël më pëlqente t’u tregoja miqve të mi në Zvicër për atdheun tim pas pushimeve verore në Prishtinë. Nuk ishte rastësi që në një moment edhe i shkrova këto histori dhe tani jam në gjendje t’i ndaj me botën.
Dukagjini: A mund të na tregoni pak për anën tuaj të fortë në letërsi? Përse do duhej që dikush t’i lexonte vepra të Shqipe Sylejmanit?
Sylejmani: Mendoj se ajo që i bën të veçantë librat e mia është ndjenja kur i lexon. Nga njëra anë doja të përpiqesha t’u ktheja njerëzve të diasporës një pjesë të atdheut të tyre. Në anën tjetër, për mua ishte e rëndësishme që edhe njerëzit në Kosovë të përjetojnë se si kemi kaluar në diasporë – çfarë kemi duruar dhe çfarë sakrifikuam për këtë jetë. Ishte vërtet një bekim – por edhe një barrë e madhe. Mendoj se kjo është ajo që i bën këto dy libra kaq të vlefshëm për t’u lexuar, si dhe të gjitha anekdotat e mrekullueshme që po harrohen gjithnjë e më shumë në brezin tonë.
Dukagjini: Shkrimi është mënyrë jetese. Profesionet e lidhura me shkrimin kërkojnë mendime dhe komente mbi situata të jetës reale, ngjarje dhe dinamika, duke pasuruar mendimin kritik apo letrar të popullit. Megjithatë, përtej së dukshmes, nëse do shpreheshit me një shifër të përafërt, sa për qind e shkrimeve tuaja nuk përdoren për publikim, por vetëm për kënaqësi personale, nga ato shkrime që ju ndihmojnë të rriteni si individ, aq intime sa t’i ruani nga masa?
Sylejmani: Nje pyetje shume e mire. Në përgjithësi, unë ndaj shumë shkrimet e mia – nëse do të më duhej ta përcaktoja si përqindje, do të ishte rreth 85%. Pjesa tjetër janë mendime që mund të mos kenë vend në këtë moment, por që mund t’i përdor në një datë të mëvonshme. Unë shkruaj poezi, këngë dhe mendime – e bukura është se e gjithë këto kanë vend në tregimet e Shotes në librat e mia dhe që me çdo fjalë në letër rritem pak më shumë si individ, si autore.
Dukagjini: Kurajo a ka qenë një nga cilësitë më të forta ku ju keni mbështetur suksesin? A jeni treguar ndonjëherë pesimiste?
Sylejmani: Prej vitesh kam ndjerë nevojën për të korrigjuar imazhin e shqiptarëve që kanë për ne shumë njerëz jashtë Kosovës/Shqipërisë. Megjithatë, vetëm kur udhëtova kuptova se sa e thellë, e bukur dhe e larmishme është në të vërtetë kultura jonë. Është unike dhe duhej të ndahej me botën. Nuk mendoj se kam qenë trime: Unë mendoj se vetëm kam qenë krenare që jam shqiptare. Dhe atë doja ta ndajë.
Dukagjini: Rinia është e ardhmja. Ndërkohë, kur gjendemi përballë një realiteti të brishtë, ku shkrimet përqafohen sa për mirësjellje, dhe me shkrime zakonisht u referohem kurioziteteve, kronikave rozë, horoskopit apo lajmet, pra shkrimet e shkurtra, pasi më thellë hasim interesim të vagullt, çfarë qëndrimi mbani ju si shkrimtar mbi këtë vëzhgim të përgjithshëm? Çfarë do kërkonit të ndryshohej nga brezat e rinj? Në një plan të dytë, tregu favorizon shkrimet e shkurtra, emotive dhe personale. A mendoni se veprat e mirëfillta rrezikojnë të humbasin nga fenomeni i blogut, apo jeni të mendimit se dhe leximet përshtaten dhe ndryshojnë sipas ritmit të zhvillimit njerëzor?
Sylejmani: Nëse shikoni historinë njerëzore, nuk kanë mbijetuar shumë gjëra. Megjithatë, kultura, gjuha dhe letërsia janë akoma. Kjo e tregon vlerën dhe rëndësinë e tregimeve që hedhim në letër, fjalë për fjalë. Në një botë që po bëhet gjithnjë e më dixhitale, kjo gjithashtu do të bëhet gjithnjë e më e vlefshme dhe e rëndësishme. Sepse vetëm përmes një libri mund të udhëtohet në një kohë tjetër, në një vend tjetër, në një fat tjetër. Ju jeni në një botë që nuk ekziston vetëm për disa sekonda. Librat e mia, për shembull, janë përfshirë në Bibliotekën Kombëtare të Zvicrës. Ndoshta nuk do të jem më, as fëmijët dhe nipërit e mi – por librat e mi do të zgjasin përgjithmonë. Ashtu si historitë në të do të jetojnë në të gjithë njerëzit që i kan lexuar. Dhe kjo është diçka që nuk ka çmim.
Dukagjini: Na tregoni detajet e udhëtimit të personazhit kryesor, Shota, tek Barrë dhe Bekim? Historia e krijimit të veprës dhe ndonjë detaj të vlefshëm?
Sylejmani: Në “Barrë dhe Bekim” jeton në Zvicër. Që në fëmijëri e ndjente se diçka i mungonte. Ajo e kërkon në të gjithë botën, por vetëm në vendlindjen e saj e ndjen këtë përmbushje. Kur gjen ditarin e gjyshes, Shota vendos të vizitojë trojet shqiptare dhe të gjejë të gjitha ato vende që kanë bërë të parët e saj. Në udhëtimin e saj nëpër Shqipëri, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut dhe Kosovë, ajo takon njerëz që jo vetëm i japin përgjigje pyetjeve të jetës, por i japin edhe një anekdotë. Ashtu siç e kemi zakon ne shqiptarët. Dhe kështu Shota e vlerëson kulturën e saj: një kulturë që rrjedh nga bukuria.
Dukagjini: Po vepra e dytë, si u prit Dinjitet dhe falje tek vendet e diasporës?
Sylejmani: Në Romanin e dytë Shota udhëton në Itali, Turqi, Angli dhe Amerikë dhe gjithashtu duhet të përballet me sfidat e saj: ndonjëherë dashuria nuk mjafton për të mbajtur gjallë një lidhje. Shote i përgjigjet edhe pyetjeve të një psikologeje që i shpjegon urtësinë e bukur të qiririt: Nuk mund të shkëlqesh vetëm për të tjerët, duhet edhe dritë për veten. Kjo ishte një zbulim i nevojshëm për lexuesit: jo të gjithë mundemi gjithmonë të jetonim jetën dhe të përballemi vetëm. Është e rëndësishme të kërkoni ndihmë.
Dukagjini: A do mjaftojë udhëtimi në diasporë, i Shotës tek Dinjitet dhe Falje? A keni menduar se Shota do të udhëtojë edhe në historinë shqiptare përpos zbulimit të prejardhjes?
Sylejmani: Shota është në Kosovë edhe në romanin e dytë, ajo udhëton në Prishtinë, Suharekë e vende të tjera për të shpjeguar se sa ka ndryshuar Kosova. Ishte e rëndësishme për mua të theksoj se Kosova mund të bëhet një vend i çudirave evropiane, pasi ka potencialin më të madh në Evropë me popullsinë e saj të re dhe inspiruese. Për mua është e rëndësishme që edhe lexuesit në Zvicër dhe Gjermani të shohin se ne kemi shumë për të ofruar ekonomikisht në Kosovë për të mundësuar investime.
Dukagjini: Jeni shpallur personazh i vitit 2022, nga Komiteti Shqiptar në Zvicër, si është të vlerësohesh me këtë titull? Detajet e përzgjedhjes?
Sylejmani: Ishte një surprizë e madhe për mua dhe një kënaqësi të merrja këtë nder. Në vitin 2022 i kushtova shumë rëndësi sjelljes së kulturës së vlefshme shqiptare në botë si ambasador me librin tim. Më lejuan gjithashtu të moderoj festivalin më tradicional zviceran, një nder që asnjë i huaj nuk e ka pasur në 125 vjet – madje fytyra ime ishte mbërthyer në etiketën e verës 2021. Konkurrenca në sektorin e kulturës ishte e madhe dhe është një nder i madh për mua që mund ta mbaj këtë titull. Për mua, puna me të vërtetë fillon tani.
Dukagjini: Anekdota, inspirimi i parë për të filluar rrugëtimin e të shkruarit për botën dhe frymën shqipe, a do ketë krijime të tjera?
Sylejmani: Lexuesit tashmë më pyesin: a do të ketë një libër të tretë? Dhe mendoj se ka ende mjaft anekdota shqiptare për të vazhduar të tregojmë historinë e Shotes.
Dukagjini: Cili është ai shkrimtar që ju ka ndikuar më shumë në faza të ndryshme të jetës dhe a ka një shkrimtar që kur e keni lexuar të keni ëndërruar të jeni si ai?
Sylejmani: Unë kam dashur të lexoj libra gjatë gjithë jetës sime. Qoftë Ismail Kadare, Jorge Bucay, Gabriel Garcia Marquez ose shkrimtarë të rinjë si Fatbarch Kqiku. Ajo që ishte e veçantë për mua ishte krijimi i një bote për lexuesit, dhe kjo është ajo që më inspiron gjithmonë me librat e mia. Unë besoj se çdo njeri sjell diçka në botë me fjalët e tij që është më e madhe se vlera ime si person i vetëm.
Dukagjini: Ku është prirja juaj si lexuese apo si krijuese?
Sylejmani: Për mua, shkrimi është një shprehje e dashurisë sime: këtu mund të flas dhe të raportoj me qetësi për historitë që e bëjnë botën tonë kaq të veçantë. Njerëzit nuk më takojnë rastësisht – besoj fuqimisht se fati i sjell ata tek unë që të mund të ndaj historinë e jetës së tyre me botën. Si lexues, më pëlqen të zhytem në një botë tjetër dhe të mos jem “Shqipe” me të gjitha përgjegjësitë që duhet të mbaj në jetën e përditshme.
Dukagjini: Çfarë vlere kanë pasur çastet në jetën tuaj? Çfarë duhet të bëjë njeriu për dashurinë?
Sylejmani: Unë besoj se ka dy gjëra që janë thelbësore për qeniet njerëzore: besimi dhe dashuria. Dhe njëra nuk mund të ekzistojë pa tjetrën. I uroj çdo njeriu në këtë botë dashuri, dhe para së gjithash: dashuri për veten.
Dukagjini: Cila është këshilla më e mirë që ke marrë?
Sylejmani: Nëna ime gjithmonë më thoshte shumë fjalë të urta, varësisht nga ajo që më kërkonte jeta. Gjëja më e rëndësishme që ajo më mësoj ishte se ajo që unë e shoh si dobësi është forca ime më e madhe. Si shqiptar në Zvicër, nuk ishte jeta e lehtë: ne nuk marrim një apartament apo punë vetëm pse jemi shqiptarë. Por të qenit shqiptar më bëri autore dhe kështu mund të ndihmoj në formimin e Zvicrës dhe gjithashtu të jap kontributin tim për atdheun tim, Kosovën. Ishte një zbulesë të kuptoja se kam marrë gjithçka që kam nevojë nga Perëndia – tani është vetëm pyetja qka unë bëj më ato të dhënëta.
Dukagjini: Dhe për fund, sipas mendimit tuaj, si duhet t’ia matim suksesin një libri/vepre?
Sylejmani: Ne njerëzit jemi kaq individualë: mund të lexojmë një libër në tre faza të ndryshme të jetës dhe ai do të na mësojë diçka të ndryshme në secilin rast. Besoj se libri në vetvete ka vlerën e vet nëse i pëlqen një lexuesi apo jo. Nëse jemi me fat, do ta lexojmë në kohën e duhur kur të kemi nevojë – për ndryshe, ndoshta koha e librit nuk ka ardhur akoma.