Lufta në Ukrainë është një katastrofë e pambarim. Forcat ruse, të përqendruara në lindje, vazhdojnë të shkaktojnë dëme të tmerrshme mbi ushtarët dhe civilët ukrainas. Jetë të panumërta janë humbur dhe janë shkatërruar. Edhe një herë, bota duhet të përballet me mundësinë e luftës bërthamore dhe të përballet me një krizë të ndërlikuar refugjatësh dhe kostoje jetese. Ky nuk është “fundi i historisë” që ne shpresonim, shkruan Anastasia Edel për The New York Times.
Më pak i dhunshëm, një tjetër transformim po ndodh: Pas tre dekadash shkëmbimi, ndërveprimi dhe angazhimi, dera mes Rusisë dhe Amerikës po mbyllet. Pothuajse çdo ditë një tjetër kompani amerikane – duke përfshirë më simboliken nga të gjitha, McDonald’s , harqet e arta të së cilës paralajmëruan një epokë të re 30 vjet më parë – tërhiqet nga Rusia. Diplomatët janë dëbuar, koncertet janë anuluar, produktet janë tërhequr, vizitat personale janë anuluar. Në konsullatat e mbyllura, askush nuk jep viza, madje edhe sikur të ishin, hapësira ajrore amerikane tani është e mbyllur për avionët rusë. I vetmi ndërveprim thelbësor që ka mbetur duket të jetë lëshimi i sanksioneve dhe kundërsanksioneve.
Për një rus-amerikan si unë, jeta e të cilit është farkëtuar midis dy kulturave, është një kthesë hutuese dhe e trishtuar e ngjarjeve. Masat për të kufizuar kapacitetin agresiv të Kremlinit janë, për të qenë të qarta, të nevojshme politikisht dhe moralisht. Por dëmi kolateral është një ndërprerje e lidhjeve që do të ringjallë stereotipet e dëmshme dhe do të mbyllë hapësirën për lulëzim ndërkulturor. Më thellësisht, ndarja aktuale e rrugëve shënon fundin përfundimtar të një periudhe kur integrimi i Rusisë me Perëndimin, sado i shqetësuar, dukej i mundshëm – dhe antagonizmi midis superfuqive ideologjike ishte një gjë e së kaluarës.
Kjo është sigurisht se si u ndjeva në një ditë të ngrohtë marsi më 1989 në Krasnodar, në qytetin provincial jugor pranë Detit të Zi ku unë u rrita. Shkolla ime po priste një grup të seniorve nga një shkollë e mesme në New Hampshire: Unë isha gati të mbushja 17 vjeç dhe deri në atë ditë Amerika ekzistonte në mendjen time vetëm si një koncept abstrakt. Ishte personi i keq i një shfaqjeje festash të Vitit të Ri, objekt i kërkimit të Nikita Hrushovit “Për të kapur dhe kapërcyer Amerikën” dhe shtëpia e programit “Star Wars” – vetëm një, na u tha, nga planet e shumta të imperialistëve për të marrë, poshtë Bashkimit Sovjetik.
Vetëm ata djem dhe vajza me xhinse dhe xhup që u shfaqën në oborrin e shkollës sonë nuk dukeshin si imperialistë, ose dukeshin aspak kërcënues. Ata dukeshin si versione të veshur më mirë prej nesh: të turpshëm, me qëllim të mirë dhe të magjepsur. Vetëm pak orë më parë, gjatë orës së stërvitjes ushtarake, ne kishim montuar armët kallashnikov për t’i përdorur kundër agjentëve armik. Dhe ja ku ata ishin, duke qëndruar përballë nesh. Ne i ngulim sytë njëri-tjetrit. Pastaj dikush buzëqeshi, dikush tha përshëndetje. Brenda pak minutash, kujdesi mes nesh u zhduk. “Po lexoj “Krim dhe Ndëshkim” për pushimet e pranverës,” më tha një djalë i gjatë me një vath argjendi “Raskolnikov është i lezetshëm!”
Gjatë pesë ditëve të ardhshme të zbulimit të ndërsjellë, mësuam se edhe amerikanët kishin frikë nga lufta bërthamore, vetëm se në versionin e tyre, ajo do të bëhej nga ne. Se kur u transkriptua, teksti i “Ice Ice Baby” nuk kishte shumë kuptim. Ajo “tenxhere” kishte një kuptim tjetër përveç një artikulli kuzhine, siç shpjegohej nga tifozi i Raskolnikov. Dhe se kur një djalë i thotë një vajze se ajo është “e veçantë”, kjo është e veçantë. Së bashku ne bredhim rrugëve, duke bërë foto pranë statujave të Leninit – ose më mirë, siç thoshin amerikanët, kalojmë kohë”. Para një lamtumire të përlotur, ne shkëmbyem adresat dhe premtuam se do të ishim miq për jetën.
Kam mbajtur një fletore të gjelbër të mbushur me emra qytetesh amerikane, së bashku me një letër dashurie, një karafil të tharë dhe një tufë fotografish bardh e zi, shenja të magjisë së 1989: Muri i Berlinit u thye, Perdja e Hekurt u rrëzua, “ne” dhe “ata” të frikshëm zhduken në ajrin përfundimisht të lirë. Duke kënduar “Mirupafshim Amerikë, ku nuk kam qenë kurrë”, një himn popullor, ne po i jepnim lamtumirën armikut Amerikë, mitit të Amerikës – dhe prisnim zbulimin e gjësë së vërtetë. Fjalët si “kufijtë” dhe “ideologjia” nuk ishin më të rëndësishme. Amerika dhe Rusia dukej se ishin të bashkuar nga një dëshirë e përbashkët për paqe.
Vitet që pasuan gjeneruan një vullnet të madh të mirë midis kombeve tona. Si rus në Amerikë, takova njerëz të panumërt që e ndërtuan atë: një mjek kalifornian që ndihmoi në ngritjen e qendrave të kirurgjisë së zemrës për fëmijë në të gjithë Rusinë post-sovjetike; një regjisor nga Bay Area, i cili organizoi festivalin e parë të filmit hebre në Moskë; një kapiten i Seattle që krijoi sipërmarrje të përbashkëta detare me peshkatarët në lindjen e largët të Rusisë. Ndërkohë, të diplomuarit rusë të kolegjit u dyndën në Amerikë, duke i dhënë trurin dhe talentin e tyre, nga filmat e Hollivudit deri tek sekuenca e ADN-së. Kishte shumë martesa. Një grup popullor rus tërësisht femëror pushtoi frymën në vitet 1990, kur iu lutën, me akorde elektrike balalaika, një “Djali amerikan” hipotetik të vinte dhe t’i largonte.
Kjo ka qenë rruga ime. I martuar në një familje jo komformiste të strehuar në Amerikë, edhe unë isha një dëshmi e rrjedhës së njerëzve dhe ideve. Paratë rrodhën gjithashtu. Puna ime e parë me pagesë në Amerikë në vitin 1998, për shembull, ishte përkthimi për Simpoziumin e dytë vjetor të Investimeve SHBA-Rusi, i organizuar nga Universiteti i Harvardit dhe që paraqiste një grup yjesh të bankierëve ndërkombëtarë që konkurronin për vëmendjen e të ftuarve rusë, mes tyre, biznismeni Boris Berezovsky dhe kryetari i bashkisë së Moskës në atë kohë, Yuri Luzhkov.
Megjithatë, diku gjatë rrugës, vullneti i mirë u ngadalësua. Pasi shprehën entuziazmin për presidentin e parë post-sovjetik të Rusisë, Boris Jelcin, udhëheqësit e Amerikës e gjetën pasardhësin e tij, të stilit të KGB-së, Vladimir Putin, më pak për shijen e tyre. Zoti Putin e bëri të qartë se nuk i interesonte. “Hegjemon amerikan”, një frazë nga fëmijëria ime sovjetike, filloi të shfaqej në mediat pro-Kremlinit të Rusisë. Në Perëndim, rusët nuk shiheshin më si pengje të çliruar të një regjimi totalitar, të këqinjë të reformuar nga filmat e James Bond-it ose emisarë të kulturës së madhe të Tolstoit dhe Dostojevskit, por më tepër si blerës me para në dorë të pronave luksoze në Manhatan dhe Miami. Magjepsja midis vendeve dhe qytetarëve të tyre u zbeh, por interesat e përbashkëta dhe lidhjet shoqërore u mbajtën.
Aneksimi i Krimesë në vitin 2014 ishte një pikë kthese. Vërtetë, zoti Putin i kishte dhënë më parë agresionit të tij në Gjeorgji dhe, në mënyrë shkatërruese, në Çeçeni, por ishte pretendimi i tij për territorin ukrainas që i dha Perëndimit thirrjen e zgjimit. Sanksionet që pasuan goditën rëndë ekonominë ruse. Ata gjithashtu furnizuan Kremlinin me mjete të mjaftueshme për të nxitur ndjenjat anti-amerikane. Fajësimi i Amerikës për problemet e vendit ishte një rrëfim i njohur, pothuajse nostalgjik për rusët, më shumë se gjysma e të cilëve kanë lindur në Bashkimin Sovjetik. Melodia e thjeshtë – “Zgjerimi i NATO-s”, “Agresioni perëndimor”, “armiku në portë” – u përsërit, duke i shtyrë rusët të besonin se Amerika synonte shkatërrimin e atdheut të tyre. Propaganda funksionoi: Nga 2018, Amerika u konsiderua edhe një herë si armiku nr.1 i Rusisë, me Ukrainën, “kukullën” e saj, që vjen e dyta.
Në Amerikë, gjërat nuk ishin aq të këqija. Por, ardhja e Donald Trump në skenën politike globale ndërlikoi marrëdhëniet tashmë të tensionuara ruso-amerikane. Zoti Trump u afrua me zotin Putin haptazi autoritar, duke forcuar ndjenjën anti-ruse që ishte rritur që nga ndërhyrja e Kremlinit në zgjedhjet presidenciale të SHBA-së të vitit 2016 dhe rrallëherë bënte dallimin mes zotit Putin dhe vendit që ai drejtonte. Lidhjet ekonomike dhe kulturore filluan të vyshken pasi u bë më e vështirë sigurimi i vizave dhe financimi. Megjithatë, ndodhnin shkëmbime studentore, u shfaqën filma dhe u bënë vizita familjare, qoftë edhe në intervale më të gjata.
Raketat ruse që goditën qytetet e Ukrainës më 24 shkurt e shuan atë dritë vezulluese. Amerika tani ofron armë me vlerë miliarda dollarë për t’u përdorur kundër Rusisë, ndërsa qellimi i deklaruar i Rusisë është t’i japë fund dominimit global “të papenguar” të Amerikës. Të dy vendet, dikur aleate në luftën kundër Gjermanisë naziste, po luftojnë në mënyrë efektive një luftë për të treguar muskujt. Teksa shikoj video të prindërve rusë që sulmojnë fëmijët e tyre për të shkatërruar iPhone ose lexoj për kërcënimet ndaj një furre të nderuar në Seattle të njohur për produktet e pjekura të stilit rus, më ka kapluar, mbi të gjitha, trishtimi. Ëndrra jonë post-totalitare për një të ardhme paqësore, miqësore ka përfunduar.
Përveç shkaktimit të tmerrit fizik, lufta e zotit Putin në Ukrainë po fshin gjëra të panumërta të paprekshme, mes tyre edhe vullnetin e mirë kolektiv të Perëndimit ndaj Rusisë. Në të ardhmen e fëmijëve të mi, nuk shoh ndonjë mrekulli kulturore të ngjashme me atë që kam përjetuar në vitin 1989. Kjo është një humbje për të dy vendet, dhe megjithatë për Rusinë do të jetë më e madhe nëse zoti Putin vazhdon të dyfishojë masakrën dhe izolimin. Ajo e ardhme nuk është e vendosur në gur. Në fund të fundit, vitet e modernizimit, kur Bashkimi Sovjetik filloi reformat me shumicë në emër të hapjes, treguan se Rusia është e aftë të ndryshojë.
Megjithatë, tani për tani, çdo shpërthim në Ukrainë godet gjithashtu atë që ishte e mirë në marrëdhëniet midis Amerikës dhe Rusisë. Në tokën e zotit Putin, “Mirupafshim Amerikë”, dikur një këngë e mbushur me shpresë, tash është kthyer në një profeci të errët vetë-përmbushëse.