Filozofi, William MacAskill ka argumentuar se ekziston një arsye e fortë morale për të marrë parasysh se si veprimet dhe vendimet që marrim sot ndikojnë në jetën e një numri të madh njerëzish të ardhshëm.
Njerëzimi, sot, është në adoleshencë. Pjesa më e madhe e jetës së një adoleshenti është ende përpara dhe vendimet që mund të marrë një adoleshent mund të kenë efekte të përjetshme. Në mënyrë të ngjashme, pjesa më e madhe e jetës së njerëzimit është përpara, rreth 118 miliardë njerëz kanë jetuar tashmë, por shumë më tepër njerëz, ndoshta mijëra apo edhe miliona herë më shumë se ky numër, nuk kanë lindur ende.
Dhe disa nga vendimet që marrim në këtë shekull do të ndikojnë në të gjithë rrjedhën e së ardhmes së njerëzimit.
Shoqëria bashkëkohore nuk e vlerëson këtë fakt. Për t’u pjekur si specie, ne duhet të përqafojmë një perspektivë të quajtur afatgjatë, një mënyrë të të menduarit që ndryshon shumë nga mendësia mbizotëruese sot.
Longtermizmi është pikëpamja se ndikimi pozitiv në të ardhmen afatgjatë është një prioritet moral kyç i kohës sonë. Ka të bëjë me marrjen seriozisht të shkallës së plotë të së ardhmes dhe sa të larta mund të jenë aksionet në formësimin e saj. Do të thotë të mendojmë për sfidat me të cilat mund të përballemi në jetët tona, të cilat mund të ndikojnë në të gjithë trajektoren e qytetërimit dhe të ndërmarrim veprime për të përfituar jo vetëm brezin aktual, por të gjithë brezat që do të vijnë.
Çështja e afatgjatësisë mbështetet në idenë e thjeshtë se njerëzit e ardhshëm kanë rëndësi. Ky është sens i përbashkët. Ne kujdesemi për ndikimet e ndryshimeve klimatike, mbetjet radioaktive bërthamore dhe varfërimin e burimeve jo vetëm sepse ato ndikojnë në jetën tonë, por sepse ato ndikojnë në jetën e nipërve tanë dhe nipërve të tyre nga ana tjetër. Nëse do të mund të parandalonit një gjenocid në një mijë vjet, fakti që “ata njerëz nuk ekzistojnë ende” nuk do të bënte asgjë për të justifikuar mosveprimin.
Shumë lëvizje shoqërore kanë luftuar për njohje më të madhe për anëtarët e pafuqishëmtë shoqërisë. Mbrojtësit e afatgjatë duan ta shtrijnë këtë njohje edhe te njerëzit e ardhshëm. Ashtu siç duhet të kujdesemi për jetën e njerëzve që janë larg nesh në hapësirë, ne duhet të kujdesemi për njerëzit që janë larg nesh në kohë – ata që jetojnë në të ardhmen.
Kjo ka rëndësi sepse e ardhmja mund të jetë e madhe. Kemi 300,000 vjet njerëzim pas nesh, por sa vite do të vijnë akoma?
Nëse njerëzit do të ishin një specie tipike gjitarësh, do të kishim edhe 700 mijë vjet përpara. Por ne nuk jemi tipikë. Ne mund ta shkatërrojmë veten në shekujt e ardhshëm, ose mund të jetojmë për qindra miliona vjet. Ne nuk mund ta dimë se cila nga këto të ardhme na pret, por e dimë se jetëgjatësia e njerëzimit dhe sasia e kohës që speciet tona kanë potencialin për të jetuar është e madhe.
Ne mund të qëndrojmë në fillimet e historisë. Nëse shmangim katastrofën, pothuajse të gjithë që do të ekzistojnë ndonjëherë nuk do të vijnë.
Prandaj, brezat e ardhshëm kanë një rëndësi të madhe morale. Por çfarë mund të bëjmë për t’i ndihmuar ata?
Së pari, ne mund të sigurohemi se kemi një të ardhme fare. Dhe, së dyti, ne mund të ndihmojmë që ajo e ardhme të jetë e mirë.
Sigurimi i mbijetesës së qytetërimit
Hapi i parë është zvogëlimi i rrezikut të zhdukjes së njerëzve. Nëse veprimet tona të këtij shekulli na bëjnë të zhdukemi, ka pak pasiguri për ndikimin në brezat e ardhshëm. Potenciali për një të ardhme të lulëzuar do të humbet plotësisht.
Një nga kërcënimet më të mëdha vjen nga pandemitë. Tragjedia e COVID-19 na ka bërë të ndërgjegjshëm me dhimbje se sa të dëmshme mund të jenë pandemitë. Pandemitë e ardhshme mund të jenë edhe më të këqija pasi ne vazhdojmë të ndërhyjmë në habitatet natyrore në mënyra që rrisin rrezikun e kalimit të sëmundjeve nga kafshët te njerëzit. Përparimet në bioteknologji po na ndihmojnë të zhvillojmë vaksina për të na mbrojtur nga sëmundjet, por ato gjithashtu po na japin fuqinë për të krijuar patogjenë të rinj, të cilët mund të përdoren si bioarmë me fuqi shkatërruese të paparë.
Nëse do të mund të parandalonit një gjenocid në një mijë vjet, fakti që “ata njerëz nuk ekzistojnë ende” nuk do të bënte asgjë për të justifikuar mosveprimin.
Platforma e parashikimit të komunitetit Metaculus, e cila përdor mençurinë kolektive të anëtarëve të saj për të parashikuar ngjarje të botës reale, aktualisht vendos rrezikun e një pandemie që vret mbi 95% të popullsisë së botës këtë shekull në pothuajse 1%. Nëse po e lexoni këtë në një vend relativisht të pasur, ka më shumë gjasa të vdisni në një pandemi sesa nga zjarret, mbytja dhe vrasjet së bashku. Është sikur njerëzimi në tërësi do të marrë përsipër rrezikun e vdekjes nga hedhja me parashutë – 1000 herë radhazi. Për aksione të tilla të rënda, ky rrezik është shumë i madh.
Ne mund të veprojmë tani për të zvogëluar këto rreziqe. Kevin Esvelt është profesor i biologjisë në Institutin e Teknologjisë të Masaçusetsit (MIT) në SHBA dhe një nga zhvilluesit e teknologjisë së nxitjes së gjeneve CRISPR. I shqetësuar rëndë nga rreziku katastrofik nga patogjenët e krijuar, ai themeloi Observatorin e Acideve Nukleike, i cili synon të monitorojë vazhdimisht ujërat e zeza për sëmundje të reja, në mënyrë që të mund të zbulojmë dhe t’u përgjigjemi pandemive sapo ato të shfaqen. Kjo teknikë është përdorur kohët e fundit për të gjetur gjurmë të poliomielitit në MB.
Esvelt gjithashtu ka mbrojtur kërkimin mbi ndriçimin ultraviolet (larg-UVC). Hulumtimet e hershme premtuese sugjerojnë se disa forma të dritës së largët UVC mund të sterilizojnë një dhomë duke inaktivizuar sëmundjet mikrobike, pa i dëmtuar njerëzit në proces. Nëse ne mund të ulim koston e ndriçimit të largët UVC dhe ta instalojmë atë në ndërtesa në mbarë botën, ne mund të reduktojmë në mënyrë drastike rrezikun e pandemisë dhe t’i bëjmë shumicën e sëmundjeve të frymëmarrjes një gjë të së kaluarës.
Grupet e tjera janë gjithashtu të përqendruara në gatishmërinë ndaj pandemisë. Instituti i Shkencave Pandemike të Oksfordit, i sapokrijuar, po punon për përshpejtimin e vlerësimit të vaksinave për shpërthime të reja. Fillimi i drogës Alvea po përpiqet të prodhojë shpejt një vaksinë të përballueshme, të qëndrueshme ndaj Covid-it, e cila mund të vaksinojë me çmim të ulët të gjithë, të pasur dhe të varfër njësoj. Ata planifikojnë të përdorin platformën e tyre për të zhvilluar me shpejtësi vaksinat për pandemitë e ardhshme.
Këto përpjekje tregojnë se ne vërtet mund të ndihmojmë në sigurimin e mbijetesës së qytetërimit – duke korrur përfitime të mëdha edhe për brezin aktual.
Ndryshimet e trajektores
Sigurimi i mbijetesës së qytetërimit nuk është mënyra e vetme për të ndihmuar brezat e ardhshëm. Ne gjithashtu mund të ndihmojmë për të siguruar që qytetërimi i tyre të lulëzojë.
Një mënyrë kryesore është përmirësimi i vlerave që udhëheqin shoqërinë. Aktivistët dhe mendimtarët historikë kanë arritur tashmë përmirësime morale afatgjata përmes fushatave për demokraci, të drejta për njerëzit me ngjyrë dhe të drejtën e votës së grave. Ne mund të ndërtojmë mbi këtë përparim për të lënë një botë edhe më të mirë për fëmijët dhe nipërit tanë. Ne mund të ushqejmë qëndrime dhe institucione që i kushtojnë konsideratë serioze morale çdo personi dhe qenieje të ndjeshme.
Por ky progres nuk është aspak i garantuar. Teknologjia e ardhshme si inteligjenca artificiale e avancuar (AI) mund t’u japë aktorëve të këqij politikë aftësi shumë më të madhe për të rrënjosur fuqinë e tyre. Shekulli i 20-të pa regjime totalitare që u ngritën nga demokracitë dhe nëse kjo ndodh përsëri, liria dhe barazia që kemi fituar gjatë shekullit të kaluar mund të humbasin. Në rastin më të keq, e ardhmja mund të mos kontrollohet fare nga njerëzit – ne mund të jemi të tejkaluar nga sistemet superinteligjente të AI, qëllimet e të cilëve bien ndesh me tonat.
Në të vërtetë, disa tregues sugjerojnë mundësinë që sistemet e AI mund të tejkalojnë aftësitë njerëzore brenda disa dekadash dhe nuk është aspak e qartë se kalimi në një teknologji të tillë transformuese me qëllime të përgjithshme do të shkojë mirë. Prandaj, njerëzit e frymëzuar nga afatgjatë po punojnë për të siguruar që sistemet e AI janë të ndershëm dhe të sigurt.
Për shembull, Stuart Russell është një profesor i shkencave kompjuterike në Universitetin e Kalifornisë, Berkeley, dhe bashkëautor i librit shkollor më të lexuar dhe më me ndikim të AI. Ai bashkëthemeloi Qendrën për Inteligjencën Artificiale të Përputhshme me Njeriun, me synimin për të përafruar inteligjencën artificiale të avancuar me qëllimet njerëzore. Studiuesja Katja Grace drejton AI Impacts, e cila synon të kuptojë më mirë se kur mund të zhvillojmë inteligjencën artificiale të nivelit njerëzor dhe çfarë mund të ndodhë kur e bëjmë këtë.
Ka pasur shumë mënyra për të formësuar pozitivisht të ardhmen gjatë gjithë historisë: nga veprimet e vogla si mbjellja e pyjeve dhe regjistrimi i informacionit, deri te mbrojtja morale largpamëse, efektet e të cilave kanë zgjatur deri në ditët e sotme.
Megjithatë, shekulli i 21-të mund të paraqesë një kohë me ndikim vërtet të paprecedentë mbi fatin tonë. Sa më shumë fuqi të kemi mbi mjedisin tonë dhe mbi njëri-tjetrin, aq më shumë fuqi kemi për ta hedhur historinë jashtë kursit. Nëse njerëzimi është si një adoleshente, atëherë ajo është e pamatur, duke vozitur me shpejtësi më të madhe se sa mund të kontrollojë.
Longtermizmi në praktikë
Longtermizmi është më shumë se thjesht një ide abstrakte. Ai e ka origjinën në lëvizjen efektive të altruizmit: një filozofi dhe komunitet që përpiqet të kuptojë se si mund të bëjmë sa më shumë mirë të jetë e mundur me kohën dhe paratë tona, dhe më pas ndërmerr veprime për t’i vënë ato ide në praktikë.
Ideja e afatgjatësisë ka çuar në një ngritje të jashtëzakonshme të veprimit të dedikuar për të ndihmuar brezat e ardhshëm. Qindra njerëz kanë premtuar një pjesë të të ardhurave të tyre, duke zgjedhur të jetojnë me më pak në mënyrë që të mund të dhurojnë për kauza që përfitojnë brezat e ardhshëm. Fondacionet kryesore, si Filantropia e Hapur dhe Fondi i së Ardhmes, po i bëjnë kauzat e orientuara drejt së ardhmes një prioritet thelbësor filantropik. Të rinjtë anembanë botës po përdorin termin afatgjatë për të informuar zgjedhjet e tyre të karrierës.
Nëse shmangim katastrofën, pothuajse të gjithë që do të ekzistojnë ndonjëherë nuk do të vijnë Organizatat, gjithashtu, po orientohen drejt afatit të gjatë në një sërë fushash. Bota jonë në të dhëna kuron dhe paraqet informacion mbi çështjet më të rëndësishme të kohës sonë.
Platforma e parashikimit të komunitetit Metaculus grumbullon pikëpamjet e mijëra vullnetarëve për të krijuar parashikime të testueshme të ngjarjeve të ardhshme. Kombet e Bashkuara publikuan një axhendë me plane për të nxjerrë në pah brezat e ardhshëm përmes përfaqësuesve të rinj, raporteve dhe deklaratave – të gjitha që do të diskutohen në një “Samit të së Ardhmes” në 2023. Ekziston gjithashtu një komunitet i gjallë kërkimor.
Longtermizmi është ende një ide e sapolindur, dhe ka një sasi të madhe që ne nuk e dimë. Sa shpejt do të kalojmë nga inteligjenca artificiale nën-njerëzore në nivelin më të madh se njeriu dhe çfarë duhet të presim të ndodhë më pas? Sa gjasa ka që qytetërimi të rimëkëmbet pas kolapsit? Çfarë e shtyn përparimin moral dhe si mund ta parandalojmë mbylljen e vlerave të këqija? Si mund të ndërmarrim veprime më efektive për rreziqet më të mëdha me të cilat përballemi?
Organizatat që punojnë në këto tema përfshijnë Institutin e Ardhmërisë së Njerëzimit dhe Institutin e Prioriteteve Globale në Universitetin e Oksfordit, ku unë jam kryetar i bordit këshillues, së bashku me Qendrën për Studimin e Rreziqeve Ekzistenciale në Kembrixh, Iniciativën e Risqeve Ekzistenciale të Stanfordit dhe Instituti i Ardhmërisë së Jetës. Kthehu në të tashmen A do të thotë të avokosh për brezat e ardhshëm të neglizhosh interesat e atyre që jetojnë sot? Aspak.
Për momentin, vetëm një pjesë e vogël e kohës dhe vëmendjes së shoqërisë shpenzohet në mënyrë eksplicite duke u përpjekur të promovojë një të ardhme pozitive afatgjatë. Nuk e di se sa duhet të shpenzojmë, por sigurisht që është më shumë sesa bëjmë aktualisht. Siç thekson kolegu im Toby Ord, Konventa e Armëve Biologjike – organi i vetëm ndërkombëtar i ngarkuar me ndalimin e përhapjes së armëve biologjike – ka një buxhet vjetor më të vogël se mesatarja e restorantit të McDonald’s. Duke pasur parasysh se sa të neglizhuara dhe të injoruara janë aktualisht interesat e brezave të ardhshëm, edhe rritjet e vogla të shqetësimit të shoqërisë për të ardhmen e saj mund të kenë një ndikim transformues. Për më tepër, veprimi afatgjatë ka përfitime edhe në afat të shkurtër, raporton BBC.
Siç e kemi parë, parandalimi i pandemisë së ardhshme qëndron për të shpëtuar jetë si në të tashmen ashtu edhe në të ardhmen. Inovacioni në energjinë e pastër ndihmon në zbutjen e ndryshimeve klimatike, por gjithashtu zvogëlon numrin e vdekjeve të 3.6 milionë njerëzve që vdesin çdo vit nga ndotja e ajrit të lidhur me lëndët djegëse fosile. Pothuajse e njëjta gjë mund të thuhet për përpjekjet e tjera që shquhen si prioritete afatgjatë – të tilla si përpjekjet për të promovuar dhe përmirësuar demokracinë, për të zvogëluar rrezikun e një lufte të tretë botërore ose për të përmirësuar aftësinë tonë për të parashikuar katastrofa të reja përpara se ato të shfaqen.
Ne nuk mendojmë shpesh për të ardhmen e madhe që mund të na presë. Ne rrallë shqetësohemi për katastrofat që mund të rrezikojnë qytetërimin, ose se si teknologjitë e reja mund të rezultojnë në distopi të përhershme. Dhe ne pothuajse kurrë nuk mendojmë se sa e mirë mund të bëhet jeta: si mund të jemi në gjendje t’u japim stërnipërve tanë një jetë me gëzim dhe arritje të mëdha, pa stres dhe vuajtje të panevojshme.
Por ne duhet të mendojmë për gjëra të tilla. Në fund të fundit, e ardhmja është po aq reale sa e tashmja apo e shkuara. Ne e anashkalojmë atë thjesht sepse është jashtë syve, dhe rrjedhimisht jashtë mendjes.
Gjatë jetës sonë, ne do të përballemi me sfida si zhvillimi i inteligjencës artificiale të avancuar dhe kërcënimi i bioarmëve të përdorura në një luftë të tretë botërore që mund të jenë thelbësore për të gjithë të ardhmen e racës njerëzore.
Varet nga ne që të sigurohemi që t’u përgjigjemi këtyre sfidave me mençuri. Nëse e bëjmë këtë, atëherë ne mund t’u lëmë pasardhësve tanë një botë që është e bukur dhe e drejtë – një botë që mund të lulëzojë për miliona vitet e ardhshme.