Në vitin 2019, dy piktura persiane u shitën në një shtëpi private ankandi, në Londër, afro 800 mijë paund secila.
Pikturat ishin dorëshkrime të dekoruara ose piktura “miniaturë” dhe i përkisnin të njëjtit libër i cili ishte një botim i shekullit të pesëmbëdhjetë të Nahj al-Faradis.
Ky libër rrëfen udhëtimin e Muhamedit nëpër shtresat e parajsës dhe ferrit. Libri origjinal, dikur një kryevepër artistike, ishte copëtuar, duke u reduktuar në gjashtëdhjetë imazhe. Me të gjitha copëzat e bashkuara, dorëshkrimi ka të ngjarë të vlejë disa milionë paund ndërsa përderisa mbetej i copëtuar, përmbajtja e tij është shitur për më shumë se pesëdhjetë milionë.
Shpërbërja e dorëshkrimeve është pjesë e një historie më të madhe, një përrallë treguar perandori pas perandorie. Termi “miniaturë” është një kategori që përfshin një grup të larmishëm të pikturave figurative që u shfaqën në Iranin e sotëm, Turqinë dhe Azinë Qendrore dhe Jugore.
Gjatë sundimit perandorak, shumica e dorëshkrimeve të dekoruara u morrën nga koleksionet private dhe muzetë në Evropë, ku shumë prej tyre ende qëndrojnë në ruajtje.
Artizanati, gjithashtu, u pakësua. Kur shkollat mësonin “artet e bukura”, piktura e dorëshkrimeve u neglizhua. Edhe pas pavarësisë, akademia kryesore e artit e Pakistanit, Kolegji Kombëtar i Arteve, theksoi traditat perëndimore.
Në kohën kur artistja Shahzia Sikander mbërriti në N.C.A., në vitin 1987, piktura në dorëshkrim shihej si një art i parëndësishëm. Por, në kampus, Sikander u njoh me Bashir Ahmedin, një nga artistët e paktë të lidhur me trashëgiminë e zanatit.
Ahmedi kishte studiuar me Sheik Shuja Ullah, i fundit në një familje artistësh të oborrit Mughal. Në vitin 1982, ai kishte themeluar një program dy-vjeçar në pikturën në miniaturë, i pari i këtij lloji. Shumë e panë Ahmedin si një tradicionalist të jashtëzakonshëm, por Sikander ndjeu një mundësi për të eksploruar dhe ribërë një formë të injoruar nga bota e artit.
Ajo shpenzoi deri në tetëmbëdhjetë orë në ditë duke u trajnuar në studion e vogël të Ahmedit, duke mësuar gjithçka që mundi për metodat origjinale e deri tek mbledhja e qimeve nga bishti i ketrit për një nga furçat e saj.
Procesi i krijimit të pikturave të cilat historikisht ishin porositur për të ilustruar histori fetare, tekste shkencore, poezi, përralla dhe histori perandorake, ishte i përpiktë.
Para se të fillonte ilustrimi, letra duhej të bëhej dhe përgatitej, foliot duhej të lyheshin dhe priheshin. Çaji aplikohej për t’i dhënë letrës shtresa delikate të ngjyrave. Më pas artistët do të skiconin dhe përshkruanin punën e tyre, dhe specialistët e pigmenteve do të aplikonin bojëra uji, duke ndërtuar tone të ndryshme.
Sfondet dhe hapësirat arkitekturore ishin zbukuruar me dizajne ritmike që synonin të kapnin bukurinë e natyrës dhe krijimin e Zotit. Duke përdorur furça të holla të bëra vetëm nga disa qime, artistët më pas do të përfundonin krijimin e tyre.
E rritur në vitet tetëdhjetë, Sikander gjatë diktaturës së Muhamed Zia-ul-Haq-it, përjetoi një zhvendosje drejt kufizimeve të lirisë, politizimit të fesë dhe kontrollit të jetës publike.
Në të njëjtën kohë, prania ushtarake e Amerikës në rajon po depërtonte në kulturën pakistaneze, duke futur propagandën antikomuniste dhe fillimet e luftës. Teksa Sikander vëzhgonte këtë peizazh politik kompleks, arti i pikturës në miniaturë i paraqiste asaj një lloj kufiri. Duke përdorur një formë të nënshtruar që i ishte dorëzuar së shkuarës, ajo filloi të përpiqej të përshkruante tensionet e së tashmes.
“Realitete të jashtëzakonshme”, një retrospektivë e pesëmbëdhjetë viteve të para të karrierës së jashtëzakonshme të Sikander, po shfaqet tani në Muzeun e Arteve të Bukura, Hjuston, pas qëndrimeve në Bibliotekën Morgan, në Nju Jork, dhe në “Rhode Island School of Design”.
Të quash Sikander një “miniaturiste” do të ishte reduktuese ngase ajo tani është një artiste e njohur ndërkombëtarisht dhe fituese e një granti të MacArthur. Puna e saj në skulpturë, animacion dhe media të përziera është paraqitur në mënyrë thelbësore në shfaqje.
Por, historia e saj kryesore e dorëshkrimeve, është ajo ne rrugëtimit të saj nga trajnimi zyrtar në Pakistan, në punën e saj të mëvonshme në Shtetet e Bashkuara.
Projekti i tezës së Sikander-it, ishte një rrotull e gjerë pesë metra që përshkruan një interpretim të shtëpisë së saj familjare. Pavarësisht shkallës së saj, vepra funksiononte si një miniaturë, detajet sensuale të saj e joshnin shikuesin të afrohej.
Muret e shtëpisë, ngjarjet që ndodhin brenda saj dhe vetë koha shpalosen në një sërë panelesh. Subjekti autobiografik i Sikander-it, një figurë e re, e veshur me të bardha, endet brenda dhe jashtë dhomave dhe tubimeve familjare, duke u shfaqur në shumë vende njëherësh, sikur të sfidonte kohën, hapësirën dhe kufizimet e sferës shtëpiake. Në panelin e fundit, figura e Sikanderit del jashtë shtëpisë dhe shkon drejt një kopshti, ku ajo fillon të pikturojë veten.
Shumica e punës së saj i drejtohet një vështrimi perëndimor që percepton pjesë të tëra të botës.
Pas 11 shtatorit dhe pushtimeve të mëvonshme amerikane në Irak dhe Afganistan, ai vështrim gjeti një fiksim të ri tek gruaja muslimane: një objekt i mbuluar, i shtypur dhe që kishte nevojë për çlirim. Angazhimi i artit bashkëkohor me “botën myslimane” përfshinte një estetikë vizuale që fetishizonte imazhet e luftës dhe të trupit të gruas muslimane.
Sikander i rezistoi kësaj, duke zhvilluar një ikonografi me trupa që i kalonin kufijtë e gjeografisë, kombësisë dhe identitetit. Në pikturën “Pleasure Pillars”, gratë Mughal dhe Rajput që kërcejnë rrethojnë bustin pa kokë të një skulpture të Azisë Jugore dhe një Venus evropiane.
Në qendër, një autoportret i kurorëzuar me brirë spirale qëndron poshtë dy objekteve me krahë. Njëra është një bishë mitike që lëshon zjarr nga gjymtyrët e saj; një tjetër është një avion ushtarak i tërhequr teknikisht, i cili qëndron pezull në vend.
Sikander ofron një vizion të gjerë të feminitetit ndërsa ekspozon një kërcënim dhune, një padi të ashpër se si lufta kundër terrorit u justifikua, pjesërisht, duke armatosur gjendjen e vështirë të grave.
Ndërsa pjesa më e madhe e traditës artistike evropiane përqendrohet në përbërjen natyraliste, duke u fokusuar në hijezimin, perspektivën dhe një burim të qëndrueshëm drite, piktorët e dorëshkrimeve u përpoqën të përshkruanin botën përmes një ekzekutimi të vogël detajesh, duke artikuluar një fushë figurash me lexueshmëri të barabartë. Kjo qasje kishte për qëllim të mbingarkonte shqisat.
Në vend që të imitonte këndvështrimin njerëzor, ai ofronte një pamje nga sytë e Zotit, në të cilën çdo objekt kishte një formë dhe formë ideale në një leksik vizual të kodifikuar. (Kështu ekzistonte një pemë “ideale”, një kalë “ideal”, një fytyrë “ideale”.)
Në veprën “Prey”, Sikander luan me imazhet e një gjuetie pyjore, një skenë e zakonshme në pikturat persiane. Ajo që fillimisht duket të jetë një pamje nga sytë e Zotit, të një pylli të harlisur e të mbushur plot, rezulton të jetë një perspektivë ajrore e luftës. Hijet e avionëve luftarakë zëvendësojnë gjahtarin tradicional njerëzor, duke e mbushur atë me një perspektivë moderne dhe duke ndryshuar në mënyrë të errët natyrën e vetë gjuetisë.
Studiuesja Sadia Abbas, në një hyrje të tekstit që shoqëron shfaqjen, kap ironinë e veprës së Sikanderit: ajo e shndërron “miniaturën, që dikur mendohej se ishte dëshmi e stazës dhe përjashtimit të ‘Lindjes’ nga moderniteti”, në një pajisje që merr në pyetje gjurmët globale të kolonializmit dhe kapitalizmit.
Marrëdhënia e Sikanderit me traditën e dorëshkrimeve i lejon të avancojë dhe të zbërthejë idiomat e saj. Në një seri, ajo është pikturuar mbi miniaturë të punuara me përpikëri, duke evokuar mbishkrime.
Në “Who’s Veiled Anyway?”, ajo sfidon imazhet e dominuara nga meshkujt e formës, duke mbuluar një mashkull me një siluetë femërore. Motivi i saj sinjalizues i një gruaje pa kokë, shfaqet përsëri, e rregulluar në shumë mënyra: e mbuluar, me krahë, që rri pezull në re dhe e dalë nga një kalë.
Puna e “Realiteteve të Jashtëzakonshme” është e pafund por intime. Në një nivel vizual, ajo përmbys subjektet mbizotëruese të pikturës tradicionale të dorëshkrimeve, duke përdorur teknika moderne për të paraqitur argumente rreth gjinisë, racës dhe historisë politike. Por, në një shkallë më të madhe, ajo prish fuqinë në vetë botën e artit.
Tashmë, mjafton të shikohet regjistrimi në programin miniaturë të N.C.A., i cili kishte dy studentë kur u themelua. Këtë vit ka dyzet e pesë.